Μητροπολίτης Γόρτυνος Ἰερεμίας

1. Μελετῶντες, ἀδελφοί μου χριστιανοί, τό ὡραῖο ἔργο τοῦ ἁγίου Μεθοδίου Ἐπισκόπου Ὀλύμπου, Συμπόσιο τῶν δέκα παρθένων, βρισκόμαστε στόν τέταρτο λόγο περί παρθενίας, τόν ὁποῖο ἐκφωνεῖ ἡ παρθένος Θεοπάτρα.
Στήν ἀρχή τοῦ λόγου της ἡ Θεοπάτρα ὡς νά ἐκφράζει τήν δυσκολία νά ὁμιλήσει γι᾽ αὐτό τό μεγάλο θέμα. Μέ τήν ἐλπίδα ὅμως στήν φώτιση τοῦ Θεοῦ, ἀλλά καί στόν μεγάλο πλοῦτο πού ἔχει τό θέμα τῆς παρθενίας, ἡ Θεοπάτρα τολμάει νά συνθέσει καί αὐτή τό ἐγκώμιο τῆς παρθενίας.
Στό ἐγκώμιό της αὐτό γενικά ἡ ὁμιλήτρια λέγει τά ἑξῆς: Ἡ παρθενία εἶναι τό ἀνώτερο ἀπό ὅλα τά χαρίσματα, εἶναι τό φωτεινότερο ἀπό ὅλα τά ἀστέρια. Εἶναι τό ἀποτελεσματικότερο μέσο γιά τήν ἀποκατάσταση τοῦ ἀνθρώπου στόν παράδεισο, γιά τήν ἀπόκτηση τῆς ἀφθαρσίας καί γιά τήν καταλλαγή του μέ τόν Θεό.
Τό ρεῦμα τῆς ἁμαρτίας, μέ τήν πτώση τῶν Πρωτοπλάστων, ξεχύθηκε μέ ὁρμή καί κατέκλυσε καί τά σώματα καί τίς ψυχές τῶν ἀνθρώπων. Στήν πλημμύρα αὐτή τοῦ κακοῦ, πού ἔφερε τήν τρικυμία τῶν ἁμαρτωλῶν παθῶν, ὁ Θεός ἔδωσε στόν ἄνθρωπο ὡς ἄριστο βοήθημα τήν παρθενία.
2. Ἡ παρθενία – συνεχίζει νά λέγει ἡ Θεοπάτρα – στό ποτάμι τῶν παθῶν πού πέσαμε, εἶναι τό δένδρο ἀπό τό ὁποῖο πρέπει νά κρατηθεῖ κανείς, γιά νά μήν παρασυρθεῖ ἀπό τό ρεῦμα τοῦ κακοῦ, ἀλλά νά σωθεῖ.
Ἐδῶ ἡ ὁμιλήτρια καταφεύγει στόν 136ο ψαλμό, πού λέει γιά τούς αἰχμαλώτους Ἰουδαίους, πού πορεύονταν στήν Βαβυλώνα. Ὅταν ἡ θλιβερή πομπή ἔφτασε στούς ποταμούς τῆς Βαβυλῶνος, ἐκεῖ ὅπου φύονταν οἱ Ἰτιές, κουρασμένοι οἱ αἰχμάλωτοι κρέμασαν σ᾽ αὐτές τά μουσικά τους ὄργανα. «Ἐπί ταῖς Ἰτέαις ἐν μέσῳ αὐτῆς ἐκρεμάσαμε τά ὄργανα ἡμῶν».
Ἡ Ἰτιά θεωρήθηκε ἀπό παλαιά γιά τίς κατευναστικές ἰδιότητές της σάν σύμβολο τῆς ἁγνότητος. Ἡ Θεοπάτρα τώρα ἀρχίζει νά ἀλληγορεῖ: Οἱ ποταμοί τῆς Βαβυλῶνος εἶναι τά κύματα τῶν σαρκικῶν ἡδονῶν. Γιά τήν ἀντιμετώπιση αὐτῶν, ὅποιος θέλει νά παρθενέψει, κατά τόν παραπάνω ψαλμό, πρέπει νά κρεμάσει τό ὄργανά του – τά παιδογόνα ὄργανα – στίς Ἰτιές! «Ἐπί ταῖς Ἰτέαις ἐν μέσῳ αὐτῆς ἐκρεμάσαμε τά ὄργανα ἡμῶν».
Ναί, χριστιανοί μου! Ὅσοι θέλουμε νά μήν ἔχουμε καμμιά σχέση μέ τήν «ἀλλοτρίαν γῆν», πού λέγει ὁ παραπάνω ψαλμός, τήν γῆ τῆς ἁμαρτωλῆς Βαβυλώνας, πρέπει νά κρεμάσουμε στό ξύλο τῆς σωφροσύνης τίς ἁμαρτωλές μας ἐπιθυμίες καί, ἀρνούμενοι τήν Βαβυλώνα, νά ποθήσουμε τήν Σιών, τήν ἀγάπη τοῦ Χριστοῦ μας καί τόν γλυκό παράδεισό Του.

3. Ἡ ὁμιλήτρια παρθένος Θεοπάτρα καταφεύγει τώρα καί σέ μιά ἄλλη ἀλληγορία ἀπό τό βιβλίο τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης τήν Ἔξοδο. Ὁ Φαραώ εἶναι ὁ τύπος τοῦ Διαβόλου καί ἡ Αἴγυπτος εἶναι ὁ τύπος τῶν σαρκικῶν παθῶν. Ὁ Φαραώ διέταξε νά πνίγονται τά ἄρρενα τέκνα τῶν Ἰουδαίων μέσα στόν ποταμό, ἀλλά νά ζωογονοῦνται τά θήλεα. Κατά ὅμοιο τρόπο, λέγει ἡ Θεοπάτρα, καί ὁ Διάβολος φροντίζει νά κατακλύζονται ἀπό τά πάθη καί νά ἀποπνίγονται τά ἄρρενα καί τά νοητά ἔκγονα τῆς ψυχῆς, ἀλλά νά πληθύνονται καί νά αὐξάνονται τά αἰσθητά καί τά σαρκικά.
Σ᾽ αὐτό τό τελευταῖο, πού μᾶς εἶπε ἡ ὁμιλήτρια Θεοπάτρα, ἔχω νά σᾶς πῶ, ἀγαπητοί μου, ὅτι στό βάθος τοῦ λόγου της κρύβεται μιά ἔννοια τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Κατά τήν ἔννοια αὐτή ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ταυτίζεται μέ τόν ἄρρενα καί ἡ σάρκα τοῦ ἀνθρώπου, ἡ αἴσθηση γενικά, ταυτίζεται μέ τό θῆλυ.
Αὐτή τήν φιλοσοφική ἔννοια ἔλαβε μετά ὁ Γνωστικισμός, ὁ ὁποῖος ὑποτιμᾶ τήν γυναίκα.
Ἀλλά καί οἱ ἅγιοι Πατέρες μιλᾶνε γιά πνευματική «ἀρρενοποίηση» τῶν γυναικῶν.
1 Δέν νομίζω ὅμως ὅτι οἱ ἅγιοι Πατέρες λέγοντες τήν ἔκφραση αὐτή εἶναι ἐπηρεασμένοι ἀπό τήν ἑλληνική φιλοσοφία. Ὁμιλοῦντες οἱ ἅγιοι Πατέρες γιά «ἀρρενοποίηση τῶν γυναικῶν» ἐννοοῦν ὅτι πρέπει νά ἀναπτύξουν καί αὐτές τό δυναμικόν καί τό τολμηρόν, τόν «θυμόν», μέ τόν ὁποῖο ἔπρεπε νά ὁμιλήσει ἡ Εὔα στόν ὄφι πού τήν ἐπείραζε καί τήν παρέσυρε στήν πτώση (Γεν. κεφ. 3). Οἱ ἅγιοι Πατέρες λέγουν ὅτι «καλός ὁ θυμός» ὅταν τόν χρησιμοποιοῦμε «ἐν τῷ κατά τήν ἔχθραν ἀντιμάχεσθαι τῷ ὄφει».
2 Ὁ Θεός, μᾶς λέγουν πάλι οἱ ἅγιοι Πατέρες, ἔχει βάλει στήν ψυχή τοῦ ἀνθρώπου τόν θυμό, γιά νά ἀγωνίζεται αὐτός κατά τοῦ κακοῦ, γιά νά ἀποκρούει τίς δαιμονικές ἐπιθέσεις, γιά νά μάχεται ἐναντίον τῶν πειρασμῶν καί νά ἀρνεῖται τούς πονηρούς λογισμούς.
3 Ὅποιος δέν ἔχει αὐτόν τόν ἅγιο θυμό, ὅποιος δέν ἀγωνίζεται ἔτσι «ἀρρενωπά» κατά τῶν ἁμαρτωλῶν παθῶν, δέν θά μπορέσει νά πετύχει τήν σωτηρία του. Γιατί, ὅπως εἶπε ὁ Κύριός μας, «ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν βιάζεται καί βιασταί ἁρπάζουσιν αὐτήν» (Ματθ. 11,12). Μέ αὐτήν τήν ἔννοια, ἀδελφοί μου χριστιανοί, οἱ ἅγιοι Πατέρες ὁμιλοῦν γιά τήν παραπάνω «ἀρρενοποίηση τοῦ θήλεος», πού εἴπαμε, καί δέν πρέπει νά ἑρμηνεύσουμε τόν λόγο τους αὐτό ἀπό ἐπήρειά τους ἀπό τήν ἑλληνική φιλοσοφία περί ὑποτιμήσεως τοῦ θήλεος.

1. Βλ. τό ἔργο Βασιλείου Ἀγκύρας, Περί τῆς ἐν παρθενίᾳ ἀληθοῦς ἀφθορίας, καί Γρηγορίου Θεολόγου Λόγον 37,19 MPG 36,305.
2. Βλ. Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Πρός Εὐλόγιον 10.
3. Βλ. Εὐαγρίου Ποντικοῦ, Πονηροί λογισμοί 1