Ἀλλάζουν αἱ οἰκογενειακαὶ σχέσεις μὲ τὸν νέον νόμον διὰ τὴν Ὑποβοηθουμένην Ἀναπαραγωγὴν
Γράφει ὁ κ. Παναγιώτης Νικολόπουλος, Ἀναπληρωτὴς Καθηγητὴς Νομικῆς Σχολῆς ΕΚΠΑ
Τὸν Ἰούλιο τοῦ 2022 ψηφίσθηκε ὁ νόμος 4958/2022, μὲ τὸν ὁποῖο ἔγιναν οὐσιαστικὲς τροποποιήσεις στὶς διατάξεις τοῦ Ἀστικοῦ Κώδικα καὶ τοῦ νόμου 3305/2005 γιὰ τὴν ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή. Σὲ ἀντίθεση μὲ τὸν ἔντονο καὶ πολύμηνο δημόσιο διάλογο, ποὺ πραγματοποιήθηκε γιὰ τὸ νόμο 4800/2021, τὸ γνωστὸ ὡς νόμο τῆς «συνεπιμέλειας», οἱ διατάξεις τοῦ νομοσχεδίου αὐτοῦ ἐλάχιστα ἀπασχόλησαν τὴν κοινὴ γνώμη καὶ σὲ κάποιο μέρος τους παραμένουν ἄγνωστες, παρότι εἰσήγαγαν πολὺ σοβαρὲς ἀνατροπὲς στὶς οἰκογενειακὲς σχέσεις καὶ στὴ διαδικασία ἀπόκτησης παιδιοῦ.
Περισσότερο ἔχει γίνει γνωστὸ ὅτι ἐπεκτείνεται τὸ ἀνώτατο ὅριο ἡλικίας, στὸ ὁποῖο θὰ μπορεῖ μία γυναίκα νὰ ἀποκτήσει παιδὶ μὲ ὑποβοηθούμενη ἀναπαραγωγή, στὸ 54ο ἔτος, ἀπὸ τὸ 50ό, ποὺ ἴσχυε μὲ τὸ ν. 3305/2005 καὶ τὸ 2022 εἶχε ἐπεκταθεῖ στὸ 52ο. Ὡς λόγος τῆς αὔξησης προβάλλεται ἡ ἐπιθυμία κάποιων γυναικῶν, ποὺ ἀναγκάζονταν νὰ καταφύγουν στὴν Ἀλβανία ἢ τὴν Κύπρο, ὅπου ἤδη προβλεπόταν αὐτὸ τὸ ὅριο, μὲ συνέπεια νὰ ὑποβάλλονται σὲ σοβαρὴ δαπάνη καὶ νὰ ὑπάρχει ἀπώλεια ἐσόδων γιὰ τὰ ἑλληνικὰ κέντρα γονιμότητας, ἐνῷ μὲ τὴν αὔξηση τῆς ἡλικίας μπορεῖ νὰ προσελκυσθεῖ ἀναπαραγωγικὸς τουρισμός, ποὺ θὰ ἀποφέρει περαιτέρω ἔσοδα. Ἐκεῖνο, ποὺ ἀγνοήθηκε τελείως, εἶναι τὸ συμφέρον τοῦ παιδιοῦ, ποὺ θὰ γεννηθεῖ, τὸ ὁποῖο δὲν ἐξυπηρετεῖται, ὅταν πρόκειται νὰ ἀνατραφεῖ ἀπὸ μητέρα, ποὺ θὰ ἔχει τὴν ἡλικία τῆς γιαγιᾶς του. Τὸ γεγονὸς ὅτι γεννιοῦνται καὶ παιδιὰ μὲ ὑπερήλικες πατέρες δὲν ἀποτελεῖ δικαιολογία, γιατί ὁ νομοθέτης δὲν μπορεῖ νὰ ἐμποδίσει τὸ γάμο τους, ἐνῷ ἐδῶ νομοθέτησε ὁ ἴδιος. Ὁ Ὑπουργὸς θὰ ἔπρεπε νὰ ἔχει ζητήσει τὴ γνώμη τῆς Παιδοψυχιατρικῆς Ἑταιρείας Ἑλλάδας καὶ ἄλλων εἰδικῶν, παιδαγωγῶν καὶ ψυχολόγων, γιὰ νὰ ἔχει μία εἰκόνα τῶν ἐπιπτώσεων στὸν ψυχισμὸ τοῦ παιδιοῦ. Στὶς περισσότερες εὐρωπαϊκὲς χῶρες ἄλλωστε τὸ ὅριο ἀναπαραγωγικῆς ἱκανότητας τῆς γυναίκας προσδιορίζεται μεταξὺ 45 καὶ 50 ἐτῶν.
Ἔκπληξη προκαλεῖ ἡ διάταξη, ποὺ εἰσάγεται στὸ ἄρθρο 1455 τοῦ ἀστικοῦ κώδικα, κατὰ τὴν ὁποία «Δωρεὰ γεννητικοῦ ὑλικοῦ μεταξὺ συγγενῶν εἶναι ἐπιτρεπτὴ μόνο μεταξὺ συγγενῶν σὲ πλάγια γραμμή». Ὅπως εἶναι γνωστὸ ἡ συγγένεια εἶναι δύο εἰδῶν, ἐξ αἵματος καὶ ἐξ ἀγχιστείας. Συγγενεῖς ἐξ αἵματος σὲ πλάγια γραμμὴ εἶναι θεῖος καὶ ἀνεψιὰ καὶ πρῶτα ξαδέλφια. Ἂν δοθεῖ σπέρμα μεταξὺ αὐτῶν τῶν προσώπων, δὲν θὰ πρόκειται γιὰ αἱμομιξία; Συγγενεῖς ἐξ ἀγχιστείας εἶναι οἱ ἐξ αἵματος συγγενεῖς τοῦ ἑνὸς συζύγου ἢ συντρόφου μὲ τοὺς ἐξ αἵματος συγγενεῖς τοῦ ἄλλου συζύγου ἢ συντρόφου, ὅπως τὰ ἀδέλφια τοῦ ἑνὸς συζύγου ἢ συντρόφου μὲ τὸν ἄλλο ἢ τὰ ἀνήψια του. Σύμφωνα μὲ τὸ ἄρθρο 1357 τοῦ ἀστικοῦ κώδικα ἡ συγγένεια ἐξ ἀγχιστείας ἀποτελεῖ κώλυμα γάμου καὶ μετὰ τὴ λύση ἢ τὴν ἀκύρωσή του καὶ τὸ ἴδιο ἰσχύει γιὰ τὸ σύμφωνο συμβίωσης. Ὁ λόγος, γιὰ τὸν ὁποῖο ἀπὸ αἰῶνες ἰσχύει αὐτὸ τὸ κώλυμα γάμου σὲ ὅλες τὶς δυτικὲς χῶρες, ἔστω μὲ διαφοροποιήσεις, εἶναι ἡ ἀποτροπὴ τῆς σύγχυσης τῶν συγγενικῶν δεσμῶν καὶ οἰκογενειακῶν σχέσεων. Δηλαδή, ἂν ἕνας ἄντρας παντρευτεῖ τὴν ἀδελφή τῆς γυναίκας του, ἀφοῦ πάρει διαζύγιο μαζί της, τὰ παιδιά του, ποὺ τὴν εἶχαν θεία, θὰ τὴν ἔχουν μητριά. Γιὰ πρόσωπα λοιπόν, στὰ ὁποῖα ἀπαγορεύεται ὁ γάμος, ἀλλὰ καὶ τὸ σύμφωνο συμβίωσης, θὰ ἐπιτρέπεται ἡ δωρεὰ σπέρματος ἢ ᾠαρίου. Ἂν ὁ θεῖος δωρίσει τὸ σπέρμα του στὴν ἀνεψιά του, κόρη τῆς ἀδελφῆς τῆς γυναίκας του, τὸ μικρανήψι του, ποὺ θὰ γεννηθεῖ, θὰ εἶναι καὶ παιδί του. Εἶχε ἄραγε ὁ Ὑπουργὸς κατὰ τὴν ψήφιση τοῦ νόμου ὑπόψη του κοινωνιολογικὲς ἔρευνες, ἀπὸ τὶς ὁποῖες προκύπτει ὅτι ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία ἀποδέχεται τέτοιες καταστάσεις; Ἡ διάταξη πάντως αὐτὴ προκάλεσε ἰσχυρὲς ἀντιδράσεις, τόσο σὲ ἐκδήλωση, ποὺ διοργανώθηκε ἀπὸ ἐπιστημονικοὺς φορεῖς στὶς 13 Ἰανουαρίου 2023, ὅσο καὶ στὸ διαδίκτυο μετὰ τὴν ἀνάρτηση σχετικῆς ἐπιστημονικῆς εἰσήγησης. Ἡ Ἐθνικὴ Ἀρχὴ Ἰατρικῶς Ὑποβοηθούμενης Ἀναπαραγωγῆς μὲ ἀπόφασή της, ποὺ δημοσιεύθηκε στὸ ΦΕΚ Β΄ 2632/21.4.2023 διευκρίνισε ὅτι ὡς δωρεὰ μεταξὺ συγγενῶν νοεῖται μόνο ἡ δωρεὰ μεταξὺ συγγενῶν τοῦ ἴδιου φύλου καὶ ἂν θὰ χρησιμοποιηθεῖ καὶ σπέρμα καὶ ᾠάριο καὶ τὸ ἕνα προέρχεται ἀπὸ τρίτο δότη, μπορεῖ νὰ δωρηθεῖ καὶ ἀπὸ συγγενῆ σὲ πλάγια γραμμὴ τοῦ ἄλλου φύλου. Μετὰ ἀπὸ αὐτὲς τὶς διευκρινήσεις δὲν τίθεται ζήτημα αἱμομιξίας καὶ ἀντίθεσης στὰ κωλύματα γάμου.
Ἄλλη τροποποίηση ἐπῆλθε στὸ ἄρθρο 1460 τοῦ ἀστικοῦ κώδικα, κατὰ τὴν ὁποία παύει νὰ ἰσχύει ἡ ἀποκλειστικὴ ἀνωνυμία τοῦ δότη κι ἂν ὁ δότης δὲν τὸ ἀρνεῖται καὶ τὸ παιδὶ τὸ ζητήσει, θὰ μπορεῖ μετὰ τὴν ἐνηλικίωσή του νὰ πληροφορηθεῖ ἀπὸ ποιὸν προέρχεται, χωρὶς ὅμως νὰ μπορεῖ νὰ ἀναγνωρισθεῖ ὡς παιδί του ἢ νὰ ἔχει ἀξιώσεις, π.χ. διατροφῆς. Αὐτὴ ἡ καινοτομία δὲν εἶναι ἀπορριπτέα. Προβλέπεται ὅμως καὶ ἡ δυνατότητα νὰ ἐπιλέξουν οἱ γονεῖς, ποὺ καταφεύγουν στὴν ὑποβοήθηση, γνωστὸ δότη. Αὐτὴ ἡ διάταξη μπορεῖ νὰ ἀποβεῖ προβληματικὴ ὑπὸ ὁρισμένες συνθῆκες. Ἂν ὁ γνωστὸς δότης εἶναι ἄνθρωπος τοῦ οἰκογενειακοῦ περιβάλλοντος τῶν γονέων, τὸ παιδί, ποὺ θὰ γεννηθεῖ, θὰ τὸν γνωρίζει καὶ θὰ τὸν συναντᾶ περιστασιακά. Ὅταν μετὰ τὴν ἐνηλικίωση ἐπιδιώξει νὰ πληροφορηθεῖ τὸ γεννήτορά του, ἐνδέχεται ἡ ἀποκάλυψη νὰ τοῦ προκαλέσει σόκ, ἐπειδὴ ζοῦσε κοντά του καὶ δὲν τοῦ καλλιέργησε συναισθηματικὸ δεσμό. Ἔχουν μελετηθεῖ ἆραγε οἱ πιθανὲς ἐπιπτώσεις στὸν ψυχισμὸ τοῦ παιδιοῦ;
Σημαντικὴ καινοτομία εἰσάγεται καὶ ὡς πρὸς τὸ βασικὸ σκοπὸ καὶ προσανατολισμὸ τῆς ὑποβοήθησης στὴν ἀνθρώπινη ἀναπαραγωγή. Μέχρι τὸ νέο νόμο, στὸ ἰσχῦον ἄρθρο 1455 τοῦ ἀστικοῦ κώδικα προβλεπόταν ὅτι ἡ ἰατρικὴ ὑποβοήθηση «ἐπιτρέπεται μόνο γιὰ νὰ ἀντιμετωπίζεται ἡ ἀδυναμία ἀπόκτησης τέκνων μὲ φυσικὸ τρόπο ἢ γιὰ νὰ ἀποφεύγεται ἡ μετάδοση στὸ τέκνο σοβαρῆς ἀσθένειας». Ὅπως ἔχει γράψει χαρακτηριστικὰ ὁ δάσκαλός μας Γιῶργος Κουμάντος, ἡ προσφυγὴ στὴν ὑποβοήθηση εἶναι ἀναγκαιότητα, ὄχι ἐπιλογή. Μὲ τὸ νέο νόμο προστίθεται καὶ ἄλλος σκοπός, «γιὰ νὰ διατηρεῖται ἡ γονιμότητα, ἀνεξάρτητα ἀπὸ τὴν ὕπαρξη ἰατρικῆς ἀναγκαιότητας», ὁ ὁποῖος ἐπεξηγεῖται ὡς «κρυοσυντήρηση γιὰ κοινωνικοὺς λόγους». Πρόκειται στὴν οὐσία γιὰ τὴν παροχὴ δυνατότητας στὴ γυναῖκα νὰ κρυοσυντηρεῖ τὸ ᾠάριό της, γιὰ νὰ τὸ χρησιμοποιήσει σὲ μεταγενέστερο χρόνο, ἀφοῦ ἔχει ἐξελιχθεῖ στὴν καριέρα της. Προστέθηκε μάλιστα στὴ διάταξη ὅτι «Ἂν πρόκειται γιὰ ζεῦγος, δὲν ἀπαιτεῖται ἡ συναίνεσή του ἢ τῆς συζύγου ἢ τοῦ προσώπου μὲ τὸ ὁποῖο ἔχει συναφθεῖ σύμφωνο συμβίωσης ἢ τοῦ ἢ τῆς συντρόφου, παρὰ μόνο ἔγγραφη ἐνημέρωση ἀπὸ τὴ Μ.Ι.Υ.Α. (μονάδα ὑποβοήθησης) ἢ τὴν Τράπεζα Κρυοσυντήρησης».
Μὲ τὶς διατάξεις αὐτὲς εἰσάγεται ἕνα νέο πολιτισμικὸ πρότυπο στὶς οἰκογενειακὲς σχέσεις. Οἱ ὑποστηρικτὲς τῆς ρύθμισης θεωροῦν ὅτι πρέπει νὰ ἔχει τὸ δικαίωμα ἡ γυναίκα νὰ καταψύχει τὸ ᾠάριό της χωρὶς τὴ συναίνεση τοῦ ἄνδρα καὶ ἂν χωρίσει, νὰ μπορεῖ νὰ τὸ χρησιμοποιήσει, γιὰ νὰ ἀποκτήσει παιδὶ μὲ ἄλλον ἄνδρα. Ἀπὸ τὴ σκοπιὰ τοῦ αὐτοπροσδιορισμοῦ τῆς γυναίκας αὐτὸ εἶναι ὀρθό. Ἡ ἀντίληψη ὅμως αὐτὴ προϋποθέτει ὅτι ἀφετηριακὰ δύο σύζυγοι ἢ σύντροφοι ξεκινοῦν τὴ συμβίωσή τους ὄχι μὲ τὴν προοπτικὴ νὰ ζήσουν μαζὶ καὶ νὰ ἀποκτήσουν μαζὶ παιδιά, ἀλλὰ μὲ τὴν πρόβλεψη ὅτι μπορεῖ νὰ χωρίσουν, ὁπότε ἂς ἔχει ἡ γυναίκα κατεψυγμένα ᾠάρια, γιὰ νὰ ἀποκτήσει παιδιὰ μὲ ἑπόμενο σύντροφο ἢ σύζυγο. Ἡ ἀπόκτηση παιδιῶν ὅμως, δηλαδὴ σὲ ποιὰ ἡλικία θὰ κάνουν παιδιά, πόσα θὰ κάνουν, μὲ τί χρονικὴ ἀπόσταση μεταξύ τους, ἀποτελεῖ θεμελιῶδες ἀντικείμενο, γιὰ τὸ ὁποῖο προβλέπεται στὸ ἄρθρο 1387 τοῦ ἀστικοῦ κώδικα ὅτι πρέπει οἱ σύζυγοι νὰ παίρνουν κοινὲς ἀποφάσεις. Ἂν ἀδυνατοῦν νὰ συναποφασίζουν γιὰ ἕνα τόσο κεφαλαιῶδες ζήτημα τῆς συμβίωσής τους καὶ ἡ γυναίκα ἐν ἀγνοίᾳ ἢ παρὰ τὴν ἀντίδραση τοῦ συζύγου ἢ συντρόφου της κρυοσυντηρεῖ τὸ ᾠάριό της, ἔχει ἤδη ἀρχίσει ὁ κλονισμὸς τῆς ἔγγαμης συμβίωσης. Ἀλλὰ κι ἂν συνεχίσουν νὰ ζοῦν μαζὶ οἱ σύζυγοι ἢ σύντροφοι καὶ ἀποφασίσουν νὰ ἀποκτήσουν παιδὶ σὲ προχωρημένη ἡλικία τῆς γυναίκας, π.χ. μετὰ τὰ σαράντα χρόνια της, ὅποτε θὰ θελήσουν νὰ χρησιμοποιήσουν τὸ κρυοσυντηρημένο ᾠάριό της, ποὺ θὰ εἶναι νεανικό, τὸ παιδί, ποὺ θὰ γεννηθεῖ, δὲν θὰ προέρχεται ἀπὸ τὴν ἐρωτική τους συνεύρεση, ἀλλὰ ἀπὸ τὴ διαδικασία τῆς τεχνητῆς γονιμοποίησης.
Ἕνα τελευταῖο ζήτημα, ποὺ ἀξίζει νὰ θιγεῖ, εἶναι ἡ ἀπάλειψη κάθε χρονικοῦ ὁρίου γιὰ τὴ διατήρηση τῆς κρυοσυντήρησης σπέρματος, ᾠαρίου καὶ γονιμοποιημένου ᾠαρίου. Στὴν παλαιότερη διάταξη τοῦ ν. 3305/2005 προβλεπόταν ὡς ἀνώτατο ὅριο τὰ 20 χρόνια. Ἀπὸ μία ἄποψη, γιὰ ὅσους πιστεύουν εἰδικὰ γιὰ τὸ γονιμοποιημένο ᾠάριο ὅτι εἶναι αὐτοτελὴς ζωὴ ἢ πρόσωπο, μπορεῖ νὰ θεωρηθεῖ θετικὸ τὸ ὅτι δὲν θὰ καταστρέφονται. Ἡ διατήρησή τους ἐσαεὶ ὅμως συνεπάγεται κόστος γιὰ ὅσους κατέφυγαν στὴν κρυοσυντήρηση καὶ ἀντίστοιχα ἔσοδα γιὰ τὶς μονάδες. Ἐπειδὴ ὅμως ἤδη σήμερα ὑπάρχουν δεκάδες χιλιάδες ἀζήτητα καὶ ἐγκαταλελειμμένα σπέρματα, ᾠάρια καὶ γονιμοποιημένα ᾠάρια, δημιουργεῖται καὶ ἡ εὔλογη ἀπορία μήπως στὸ τέλος ἡ ἐσαεὶ διατήρηση ὁδηγήσει σὲ ἐμπόριο, ἴσως καὶ ἐν ἀγνοίᾳ τῶν δοτῶν, δεδομένου ὅτι γιὰ νὰ δωρηθοῦν δὲν θὰ εἶναι εὔκολη ἡ ἐξασφάλιση τῆς συναίνεσης ἐκείνων ποὺ τὰ ἐγκατέλειψαν.
Ὡς γενικότερη παρατήρηση σημειώνεται τὸ παράδοξο νὰ τροποποιοῦνται διατάξεις τοῦ ἀστικοῦ κώδικα ἀπὸ τὸν Ὑπουργὸ Ὑγείας χωρὶς ἰδιαίτερη ἐμπλοκὴ τοῦ Ὑπουργοῦ Δικαιοσύνης, χωρὶς νὰ ἔχει συσταθεῖ νομοπαρασκευαστικὴ ἐπιτροπὴ ἀπὸ καθηγητές, ποὺ διδάσκουν οἰκογενειακὸ δίκαιο, ἐνῷ εἰσάγονται καινοτόμες ρυθμίσεις, ποὺ ἀφοροῦν στὴν ἀπόκτηση παιδιῶν καὶ τὴν ἵδρυση συγγένειας, χωρὶς νὰ ἔχει ζητηθεῖ ἡ ἐπιστημονικὴ γνώμη παιδοψυχιάτρων, ψυχολόγων, παιδαγωγῶν καὶ κοινωνιολόγων, γιὰ τὶς ἐπιπτώσεις, ποὺ ἐνδέχεται νὰ ἐπιφέρουν οἱ προτεινόμενες νομοθετικὲς ρυθμίσεις στὸν ψυχισμὸ τῶν παιδιῶν, ποὺ θὰ γεννιοῦνται μὲ τὶς μεθόδους τῆς ἰατρικῆς ὑποβοήθησης καὶ γενικότερα στοὺς συγγενικοὺς δεσμοὺς καὶ τὶς οἰκογενειακὲς σχέσεις.
Εφημερίδα Ορθόδοξος Τύπος
https://aktines.blogspot.com/2023/09/blog-post_259.html