Ἰωάννης  Μηλιώνης

(1ον) Το παιχνίδι ἦταν πάντα ἀναπόσπαστα συνδεδεμένο μέ τό παιδί· συχνά καί μέ τούς ἐνήλικες. Δέ νοεῖται ἀνθρώπινη δραστηριότητα πού νά μή ἔχει ἀνάγκη τῆς ψυχαγωγίας· προσοχή ὅμως, ὄχι τῆς διασκέδασης, ἀλλά τῆς ψυχαγωγίας, τῆς ἀγωγῆς τῆς ψυχῆς.
Διασκέδαση εἶναι ἡ δραστηριότητα[1], πού δίνει τόν μηχανισμό στούς ἀνθρώπους νά ἁπαλύνονται ἀπό τίς στρεσογόνες καταστάσεις τῆς καθημερινότητας καί νά χαλαρώνουν. Εἶναι, ὅπως λέγεται, πολύ σημαντική διαδικασία στή ζωή τοῦ ἀνθρώπου, πού τόν βοηθᾶ νά ἐκτονώνεται, νά δραπετεύει ἀπό τήν ρουτίνα τῆς καθημερινότητας καί ἔτσι ἔχει, δῆθεν, εὐεργετική ἐπίδραση, καθώς ἡ πραγματικότητα τῆς ζωῆς κουράζει σωματικά καί ψυχικά τόν ἄνθρωπο, πού ἀνταποκρίνεται στίς εὐθύνες της.
Διαφέρει σημαντικά ἀπό τήν ψυχαγωγία καθώς ἐκδηλώνεται ὄχι μέ τόν στοχασμό καί τήν σκέψη, πού ἀπαντᾶται κατά τήν παρακολούθηση π.χ. μιᾶς θεατρικῆς παράστασης, ἀλλά μέ θορυβώδη γέλια, χαμόγελα καί ἐμφανῆ συμμετοχή τοῦ σώματος κατά τή διαδικασία αὐτή.
Ἄν ἐξετάσουμε ἐτυμολογικά τή λέξη διαπιστώνουμε ὅτι ἀποτελεῖται ἀπό τά «διά» καί «σκεδάζω» σημαίνοντας «διάσκορπίζω» (ἀπό τό ἀρχαῖο διασκεδάννυμι, τό ὁποῖο σημαίνει καί διαλύω, ἐξανεμίζω ἤ, ἐναλλακτικά, «σχίζω»). Σημαίνει κομματιάζω κυριολεκτικά καί πετῶ μακριά τά θρύμματα τοῦ ἄγχους, τῆς στεναχώριας, τῆς ἀνίας κ.λπ. Τά παιδιά λοιπόν ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων ἀλλά καί οἱ ἐνήλικες προσπαθοῦσαν νά «διασκεδάσουν» δηλαδή νά ξεφύγουν ἀπό τίς δυσκολίες τους, ἀλλά κάποτε καί νά «ψυχαγωγηθοῦν».
Παιδικά παιχνίδια (ἀντικείμενα) ἦλθαν στό φῶς ἀπό τήν ἀρχαιολογική σκαπάνη σέ πολλές περιπτώσεις καί σέ ὅλα τά μήκη καί πλάτη τοῦ πλανήτη. Ἀξίζει νά ἀναφερθεῖ τό πήλινο πλοιάριο μέ τίς ρόδες – γιά νά κυλάει-, τό πρῶτο καί μοναδικό μέχρι στιγμῆς δεῖγμα παιδικοῦ παιχνιδιοῦ στή Μυκηναϊκή Ἑλλάδα, πού βρέθηκε στή θέση Ρούστιανα, βορειοδυτικά τοῦ σημερινοῦ οἰκισμοῦ τῶν Λιβανατῶν, τή γνωστή παραλιακή κωμόπολη τῆς Φθιώτιδας[2], ἀλλά καί οἱ δεκάδες πλαγγόνες, οἱ κοῦκλες τῆς ἀρχαιότητος μέ τά ὁποῖα ἔπαιζαν τά παιδιά μας. Ἀλλά, ἄς προχωρήσουμε στά σύγχρονα μέσα παιδικῆς διασκέ- δασης ἤ ψυχαγωγίας ἀφήνοντας τούς ἀκροατές νά βγάλουν τό τελικό συμπέρασμα γιά ποιά ἀπό τίς δύο περιπτώσεις πρόκειται· διασκέδαση ἤ ψυχαγωγία;

Τό παιδικό βιβλίο
Πολλά λέγονται στίς μέρες μας γιά τήν ἀκατάλληλη ἕως βλαπτική γιά τά παιδιά μας «παιδική» μυθιστοριογραφία, πού μέ ἐπικεφαλῆς τή γνωστή J. K. Rowling -συγγραφέα τῶν βιβλίων τοῦ νεαροῦ μάγου Χάρι Πότερ-, ἀλλά καί ὅσων ἄλλων ἀκολούθησαν τήν «ἐκπληκτική συνταγή ἐπιτυχίας» της, δείχνει νά ἐξελίσσεται σέ μορφή ἐπιδημική.

Πῶς δουλεύουν, διὰ νὰ παρασύρουν τὰ παιδιά
Ἤδη ἀπό τόν 19 αἰώνα, μέ τήν ἀνάπτυξη τῆς «Θεοσοφικῆς Ἑταιρείας», πολλοί χρησιμοποίησαν τό παιδικό βιβλίο γιά νά περάσουν τά θεοσοφικά μηνύματα τῆς Μπλαβάτσκυ στό εὐρύ κοινό καί εἰδικά νά «ψυχαγωγήσουν» τά παιδιά στά δόγματα τοῦ ἀποκρυφισμοῦ.
Μέ τή διαπίστωση αὐτή ὑπ’ ὄψιν καί μέ τό προηγούμενο τῆς κλασσικῆς πλέον ἐρώτησης: «Μά καί στά παραμύθια τῆς ἐποχῆς μας δέν ὑπῆρχαν μάγοι καί μαγικά;», πού οἱ γονεῖς συνήθως σήμερα ὑποβάλλουν, ὅταν γίνεται ἀναφορά στήν καταστροφική παρουσία τῆς μαγείας στό παιδικό θέαμα καί ἀνάγνωσμα, προχωρήσαμε στήν ἔρευνα σχετικά μέ τό παιδικό μυθιστόρημα καί τούς συγγραφεῖς του, τόν περασμένο καί προπερασμένο αἰώνα.
Ἀπό τήν ἔρευνά μας αὐτή, μεταφέρουμε ἕνα μικρό, ἀλλά ἀντιπροσωπευτικό δεῖγμα τῆς ζωῆς καί τῆς πολιτείας κάποιων ἀπό τούς θεωρούμενους «κλασσικούς» συγγραφεῖς παιδικῆς λογοτεχνίας, πού τά ἔργα τους εἶδαν ἐξαιρετική ἐπιτυχία, ἀλλεπάλληλες ἐκδόσεις καί, στίς μέρες μας, μεταφορά στόν κινηματογράφο καί στήν τηλεόραση.
Ἀπό τό δεῖγμα αὐτό προκύπτει ὅτι ἡ μαγεία καί ὁ ἀποκρυφισμός ἐπηρέασαν βαθύτατα τούς συγγραφεῖς κι ἐκείνης τῆς ἐποχῆς. Ἀναφέρουμε ἐπιλεκτικά μέ χρονολογική σειρά τούς: Λούϊς Κάρολ, Ἴντιθ Νέσμπιτ, Λείμαν Φράνκ Μπάουμ καί Ρόαλντ Ντάλ, συγγραφεῖς πού «ψυχαγώγησαν» τούς παπποῦδες μας, τούς γονεῖς μας καί ἐμᾶς καί σήμερα «ψυχαγωγοῦν» τά παιδιά μας[3].

 Περὶ τῆς Ἀλίκης εἰς τὴν χώραν τῶν θαυμάτων
α) Ὁ Λούϊς Κάρολ (Lewis Carroll, 1832 – 1898), φιλολογικό ψευδώνυμο τοῦ Charles Lutwidge Dodgson, ὑπῆρξε Ἄγγλος μαθηματικός, κληρικός (Ἀγγλικανός), φωτογράφος, ἐπιστήμων τῆς λογικῆς, μυστικιστής, θεοσοφιστής, ὀπαδός τοῦ πνευματισμοῦ καί συγγραφέας, ἰδιαίτερα γνωστός ἀπό τό κλασσικό παιδικό ἀνάγνωσμα: «Ἡ Ἀλίκη στή Χώρα τῶν Θαυμάτων» (Alice’s Adventures in Wonderland) καί τή λιγότερο γνωστή συνέχειά του: «Τί βρῆκε ἡ Ἀλίκη μέσα στόν καθρέφτη» (Through the Looking-Glass And What Alice Found There).
Παρόλο πού οἱ πληροφορίες ἀπό μέρους τοῦ Dodgson εἶναι ἀνεπαρκεῖς, γιατί ἀπό τά 13 ἡμερολόγιά του ἔχουν ἀφαιρεθεῖ οἱ σελίδες γιά τήν περίοδο 1858-1862, εἶναι σαφές ὅτι ἡ φιλία του μέ τήν οἰκογένεια τῆς Alice Liddell ἦταν ἕνα σημαντικό μέρος τῆς ζωῆς του. Ὁ Dodgson ἀνέπτυξε ἰδιαίτερη φιλία μέ τήν 10χρονη Ἀλίκη, στήν ὁποία ἀφιέρωσε τίς φανταστικές – γεμάτες ὅμως μέ θεοσοφικούς καί ροδοσταυρικούς συμβολισμούς- διηγήσεις του. Ἔτσι, γεννήθηκε τό βιβλίο του, τό 1864, «Οἱ περιπέτειες τῆς Ἀλίκης κάτω ἀπό τή γῆ» (Alice’s Adventures Under Ground). Ὁ Dodgson διέθετε ὧρες ὁλόκληρες καθημερινά σέ βόλτες, σέ διηγήσεις φανταστικῶν ἱστοριῶν καί καταγραφή τῶν ἱστοριῶν αὐτῶν καί εἰκονογράφησή τους κι ἀκόμη, φωτογραφίζοντας, ὅπως μαρτυρεῖται, τό κοριτσάκι αὐτό σέ διάφορες πόζες, κάποιες μάλιστα ἡμίγυμνες, ντυμένο μέ κουρέλια. Σήμερα -ὅπως καί μέ μέρος τοῦ ἡμερολογίου του- τό 60% τοῦ φωτογραφικοῦ του ἀρχείου ἔχει μυστηριωδῶς ἐξαφανιστεῖ.
Γενικά, οἱ παράξενες φιλίες τοῦ Dodgson, συγχρόνως μέ τήν ἔλλειψη ἐνδιαφέροντος γιά αἰσθηματικές σχέσεις μέ ἐνήλικες γυναῖκες, ἀλλά καί ἡ ἔρευνα τοῦ ἔργου του ἀπό ψυχιατρικῆς πλευρᾶς -εἰδικά οἱ φωτογραφίες του μέ γυμνά ἤ ἡμίγυμνα κορίτσια-, ἔχουν ὁδηγήσει πολλούς βιογράφους του σέ εἰκασίες περί παιδοφιλίας, ἴσως καταπιεσμένης καί ἀνεκδήλωτης. «Τό Μαγικὸ φυλακτό»

β) Ἡ Ἴντιθ Νέσμπιτ (Edith Nesbit, 1858 – 1924). Ἀγγλίδα συγγραφέας καί ποιήτρια, πολιτική ἀκτιβίστρια καί συνιδρύτρια τῆς Fabian Society[4], στενή φίλη τῆς θεοσοφίστριας Annie Besant (μέλος κι αὐτή τῆς Fabian Society), γιά τήν ὁποία μάλιστα ἡ Νέσμπιτ κάνει ἀναφορές στό γνωστό παιδικό μυθιστόρημά της «Τό Μαγικό Φυλαχτό» (The Story of the Amulet). Τό πιό σημαντικό ὅμως γιά μᾶς, στή ζωή τῆς Νέσμπιτ, εἶναι τό γεγονός ὅτι ὑπῆρξε μέλος τοῦ «Ἑρμητικοῦ Τάγματος τῆς Χρυσῆς Αὐγῆς»[5].
Ἡ ζωή τῆς Nesbit μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ «μυθιστορηματική» γιά τό κοινωνικό πλαίσιο τῆς ἐποχῆς της. Τό 1877, 19 ἐτῶν, γνωρίζει τόν τραπεζικό ὑπάλληλο Hubert Bland τόν ὁποῖο καί παντρεύεται ὄντας ἤδη 7 μηνῶν ἔγκυος, πρᾶγμα σκανδαλῶδες γιά τίς τότε ἀντιλήψεις. Ὅμως, ὑπάρχει καί συνέχεια: τό νέο ζευγάρι δέν συγκατοικεῖ. Ὁ Bland συνέχισε νά ζεῖ μέ τή μητέρα του, ἀφοῦ ἔχουν ἀποφασίσει νά ἔχουν «ἀνοικτό γάμο», ὅπου ὁ καθένας διατηρεῖ τό «δικαίωμα» γιά ἐξωσυζυγικές σχέσεις. Ὁ Bland μάλιστα συνέχισε τή σχέση του μέ μιά ἄλλη γυναίκα. Ἡ Nesbit ἔγραψε -ἤ συνεργάστηκε στό γράψιμο μέ ἄλλους- περισσότερα ἀπό 60 βιβλία φαντασίας γιά παιδιά, πολλά ἀπό τά ὁποῖα σήμερα ἔχουν «ἀνακτηθεῖ» -ἐν ὄψει τῆς ἀποκρυφιστικῆς λαίλαπας στό παιδικό μυθιστόρημα- καί προσαρμοστεῖ γιά τόν κινηματογράφο καί τήν τηλεόραση. Ἔργα της μεταφρασμένα στή χώρα μας εἶναι: «Τό Μαγικό Φυλακτό» (The Story of the Amulet), «Τά παιδιά πού ἔβλεπαν τά τρένα νά περνοῦν» (The Railway Children) καί τό «Δύο παιδιά καθαρίζουν τήν πόλη τους» (Die Retter des Landes). Κυκλοφοροῦν ἀκόμη τά: «Five Children and It» (Πέντε παιδιά κι Ἐκεῖνο) καί «The Story of the Treasure Seekers» (Ἡ Ἱστορία τῶν Θησαυροκυνηγῶν) -μέ τίς συνέχειές του-, «The Phoenix and the Carpet» (Ὁ Φοίνικας καί τό χαλί), «The Would be goods» (Αὐτοί πού θά ἤθελαν νά γίνουν καλοί), «Book of Dragons» (Ἡ Βίβλος τῶν Δράκων), «Magic World» (Ὁ Μαγικός Κόσμος), «Wet Magic» (Θαλασσινή Μαγεία), «Jack and the Beanstalk» (Ὁ Τζάκ καί ἡ Φασολιά), «Magic City» (Ἡ Μαγική Πολιτεία), «House of Arden» (Ὁ Οἶκος τῶν Ἄρντεν), «The Enchanted Castle» (Τό Μαγεμένο Κάστρο) κ. ἄ. Κάποια ἀπό αὐτά χρησιμοποιοῦνται στό πρωτότυπο σάν βοηθήματα γιά τήν ἐκμάθηση τῆς ἀγγλικῆς καί σέ ἑλληνικά φροντιστήρια, ἐνῶ «Τό Μαγικό Φυλακτό» (The Story of the Amulet) εἶδε τό φῶς τῆς δημοσιότητας στή δεκαετία τοῦ ’40, σέ ἑβδομαδιαῖες συνέχειες στή «Διάπλαση τῶν Παίδων» τοῦ Γρηγόριου Ξενόπουλου. Τέλος, μποροῦμε νά θεωρήσουμε ἀνεπιφύλακτα τή Nesbit ὡς ἐκείνη, πού ἄσκησε ἄμεση ἤ ἔμμεση ἐπιρροή σέ πολλούς μεταγενέστερους συγγραφεῖς παιδικῆς λογοτεχνίας, συμπεριλαμβανομένων τῶν: P. L. Travers (συγγραφέα τῆς Mary Poppins), Edward Eager, Diana Wynne Jones καί J. K. Rowling (Χάρι Πότερ). Θεωρεῖται ὅτι ἀκόμη κι ὁ C. S. Lewis ἔγραψε τό ἑπτάτομο ἔργο του, «Τό Χρονικό τῆς Νάρνια» (The Chronicles of Narnia), ὑπό τήν ἐπιρροή τῆς ἐργασίας τῆς Edith Nesbit.

Ἡ θεοσοφικὴ ἠθική περὶ καλῆς καὶ κακῆς μαγείας
γ) Ὁ Λύμαν Φράνκ Μπάουμ (Lyman Frank Baum, 1856 – 1919). Ἀμερικανός συγγραφέας παιδικῶν βιβλίων, περισσότερο γνωστός γιά τό βιβλίο του «Ὁ Θαυμαστός Μάγος τοῦ Ὄζ» (Wonderful Wizard of Oz). Ὁ Baum ἔγραψε συνολικά δεκατρεῖς συνέχειες στό παραπάνω μυθιστόρημα, ἐννέα ἄλλα μυθιστορήματα φαντασίας, καθώς καί πληθώρα ἄλλων ἔργων, ἐνῶ κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια νά ἀνεβάσει τά ἔργα του στή σκηνή καί στήν ὀθόνη.
Ἡ βασική ἱστορία στό πρῶτο βιβλίο, «Ὁ Θαυμαστός Μάγος τοῦ Ὄζ», ἀφορᾶ σέ ἕνα ὀρφανό κορίτσι, τήν Ντόροθι Γκέϊλ (Dorothy Gale), πού περνᾶ ζωή μονότονη στή φάρμα τῶν θείων της. Ἡ εὐχή της νά γνωρίσει τόν κόσμο καί τήν περιπέτεια πραγματοποιεῖται, ὅταν ἕνας δυνατός ἄνεμος τή μεταφέρει, μαζί μ’ ὁλόκληρο τό σπίτι της, στή «μαγική χώρα τοῦ Ὄζ». Ἐκεῖ ἔρχεται σέ σύγκρουση μέ τήν «Κακιά Μάγισσα τῆς Δύσης» καί μετά ἀπό τίς συμβουλές τῆς «καλῆς μάγισσας», ἡ Ντόροθι κατευθύνεται πρός τήν Σμαραγδένια Πολιτεία, ὅπου ζεῖ ὁ πανίσχυρος Μάγος τοῦ Ὄζ, ὁ μοναδικός πού μπορεῖ νά τή βοηθήσει νά ἐπιστρέψει στή φάρμα τῶν θείων της. Στή διάρκεια τοῦ ταξιδιοῦ της, ἡ Ντόροθι γνωρίζεται μέ τό Σκιάχτρο, τόν Τενεκεδένιο Ἄνθρωπο καί τό Δειλό Λιοντάρι. Γιά τό βιβλίο γράφτηκαν πολλές κριτικές, κάποιες στήν προσπάθεια νά ταυτίσουν τίς ἀλληγορίες καί τούς ἥρωές του μέ πρόσωπα καί καταστάσεις στήν πολιτική σκηνή τῆς ἐποχῆς. Τό 1939, ἡ Metro Goldwyn Mayer γύρισε τό μυθιστόρημα τοῦ Baum στήν κλασσική ταινία «Ὁ Μάγος τοῦ Ὄζ», μέ πρωταγωνίστρια τή Τζούντι Γκάρλαντ (Judy Garland) στό ρόλο τῆς Dorothy καί πολλά ἀγαπημένα τραγούδια, ὅπως τό «Πέρα ἀπό τό Οὐράνιο τόξο» (Over the Rainbow).
Κάποιοι ἀπό τούς βιογράφους του θεωροῦν ὅτι ὁ Baum ἀνανέωσε τό παιδικό παραμύθι καί τό ἐξυγίανε ἀπό «τή βία καί τά ἔκδηλα διδάγματα ἠθικῆς τοῦ παρελθόντος». Οἱ κριτικοί αὐτοί προφανῶς ἀγνοοῦν τίς ὑπαρξιακές θέσεις τοῦ συγγραφέα καί τήν ἐνσωμάτωση τῶν συμβολισμῶν τῆς «θεοσοφικῆς ἠθικῆς» στό ἔργο του. Εἶναι ἡ εἰσαγωγή –μεταξύ πολλῶν ἄλλων συμβολισμῶν- τῆς διδασκαλίας περί «καλῆς» καί «κακῆς» μαγείας, πού οἱ ὀπαδοί τῆς Θεοσοφικῆς Ἑταιρείας τῆς Ἕ. Π. Μπλαβάτσκυ φρόντιζαν ἀπό τότε νά ἐθίζουν τό εὐρύ κοινό. Ἀκόμη, ἡ παντελής ἔλλειψη τοῦ Θεοῦ καί ἡ ὑποκατάστασή του ἀπό τό «μάγο τοῦ Ὄζ», πού ἐκτός τῶν ἄλλων, ἀποδεικνύεται στό τέλος τοῦ ἔργου «τυχοδιώκτης, ταχυδακτυλουργός καί τσαρλατάνος», ὁδηγεῖ στίς γνωστές διδασκαλίες τοῦ ἀποκρυφισμοῦ γιά «τή δύναμη πού ὅλοι ἔχουμε μέσα μας» καί πού ἀρκεῖ «νά τήν ἀνακα- λύψουμε» ἔχοντας τούς «κατάλληλους ὁδηγούς», τίς «καλές» μάγισσες καί τά ξωτικά.

Ὑποσημειώσεις:
[1]http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9 4%CE%B9%CE%B1%CF%83%CE%B A%CE%AD%CE%B4%CE%B1%CF% 83%CE%B7
[2] http://el.wikipedia.org/wiki/%CE% 9B%CE%B9%CE%B2%CE%B1%CE% BD%CE
[3] Γιά ἐκτενέστερη σχετική ἀναφορά, βλέπε: περιοδικό «Διάλογος» τ.τ. 59 & 60.
[4] «Φάβιος Σύνδεσμος». Πολιτικόκοινωνικό διανοουμενίστικο μόρφωμα, πρόδρομος τοῦ Ἐργατικοῦ Κόμματος τῆς Μεγάλης Βρεττανίας. Ἡ ὀνομασία προῆλθε ἀπό τό ὄνομα τοῦ Ρωμαίου στρατηγοῦ Φάβιου Μάξιμου (Quintus Fabius Maximus) βασικοῦ ἀντίπαλου τοῦ Ἀννίβα στούς Καρχηδονιακούς Πολέμους. Ἡ τακτική τοῦ Φάβιου, στήν φθορά τοῦ ἀντιπάλου μέσῳ μακρᾶς ἀναμονῆς, ἦταν ἡ μέθοδος πού ἀκολουθήθηκε ἀπό τήν Fabian Society στήν «ἀναμόρφωση» τῆς ἀνθρωπότητας.
[5] Ἀποκρυφιστικό Τάγμα, πού ἱδρύθηκε στήν Μεγάλη Βρεττανία ἀπό τούς μασόνους καί Ροδόσταυρους: William Robert Woodman, William Wynn Westcott, καί Samuel Liddell Mac- Gregor Mathers κατά τά τέλη τοῦ 19ου αἰώνα. Τό «Τάγμα» ὑπῆρξε μία ἀπό τίς κυριότερες ἐπιρροές τοῦ Δυτικοῦ ἀποκρυφισμοῦ στόν 20ο αἰώνα καί θεμελιωτής τῶν κινήσεων Wicca (τοῦ Τζέραλντ Γκάρντνερ – Gerald B. Gardner) καί Thelema (τοῦ Ἄλιστερ Κρόουλι – Edward Alexander Crowley).

* Ὁμιλία εἰς τὸ Σεμινάριον Ὀρθοδόξου Ἀπολογητικῆς τῆς Ἱ. Μ. Κηφισίας Ἀμαρουσίου καὶ Ὠρωποῦ (12– 12–12).

Ὀρθόδοξος Τύπος ἀρ. φυλ. 1995, 25 Ὀκτωβρίου 2013