ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Ο χρόνος που αφιερώνουν καθημερινά οι νέοι στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και Ψυχαγωγίας (ΜΜΕΨ), αντιστοιχεί περίπου στο ¼ του 24ώρου. Πολλοί επιστημονικοί οργανισμοί εφιστούν την προσοχή γονέων και ειδικών στις βλαπτικές επιδράσεις των ΜΜΕΨ. Στην παρούσα ανασκόπηση παρουσιάζονται επιλεκτικά, λόγω του μεγάλου όγκου των δεδομένων, μελέτες και ερευνητικά ευρήματα για την επίδραση των ΜΜΕΨ στους ανηλίκους. Σημαντικά δεδομένα υποστηρίζουν την αιτιώδη σχέση μεταξύ βίας στα ΜΜΕΨ και επιθετικότητας ή αδιαφορίας για τον πόνο των άλλων στην πραγματική ζωή. Μετααναλύσεις για την επίδραση της εικονικής βίας στην επιθετική συμπεριφορά αναφέρουν μέγεθος επίδρασης (effect size) μεταξύ 0.15 και 0.36, τιμές που σε άλλους τομείς Υγείας σηματοδοτούν προβλήματα Δημόσιας Υγείας και απαιτούν παρεμβάσεις πρόληψης. Η επίδραση των ΜΜΕΨ στην διαμόρφωση στάσεων απέναντι στην σεξουαλικότητα, στην εικόνα σώματος και στον δείκτη σωματικής μάζας, στην χρήση καπνού και αλκοόλ, σε προβλήματα προσοχής και μειωμένης σχολικής επίδοσης, είναι ζητήματα που πρέπει να διερευνηθούν περισσότερο, καθώς πολλές μελέτες δείχνουν συσχετισμό. Η χρήση του διαδικτύου από όλο και μικρότερες ηλικίες εκθέτει τους ανηλίκους σε νέα προβλήματα και κινδύνους, ενώ οι γονείς ως επί το πλείστον αγνοούν τις νέες τεχνολογίες και τους κινδύνους που συνεπάγονται και δεν προστατεύουν επαρκώς τα παιδιά. Οι ειδικοί, οι κοινωνικοί φορείς και οι γονείς θα πρέπει να διαμορφώσουν την στάση τους προς τα ΜΜΕΨ σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα, που ενθαρύνουν την δημιουργική, ενημερωμένη και επιλεκτική χρήση, χωρίς να παραμελούνται δραστηριότητες και σχέσεις σημαντικές για την υγιή σωματική, πνευματική και ψυχική ανάπτυξη των παιδιών.

Λέξεις κλειδιά: μέσα μαζικής ενημέρωσης-ψυχαγωγίας, τηλεόραση, βιντεοπαιχνίδια, βίντεο, βία, επιθετικότητα, σεξουαλικότητα, διαδίκτυο, διαφήμιση, δημόσια υγεία, παιδιά, έφηβοι

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και Ψυχαγωγίας (ΜΜΕΨ), έντυπα και ηλεκτρονικά, απετέλεσαν μία από τις μεγαλύτερες αλλαγές στην διαμόρφωση του κοινωνικού περιβάλλοντος στον 20ο αιώνα. Στον 21ο αιώνα συνεχίζουν να εξελίσσονται και να καταλαμβάνουν κεντρικό ρόλο στην καθημερινότητα των παιδιών. Μελέτες, τόσο στο εξωτερικό (1), όσο και στην Ελλάδα (2) επιβεβαιώνουν τον ρόλο των ΜΜΕΨ στην ζωή των παιδιών, ήδη από την προσχολική ηλικία. Στις Η.Π.Α., οι νέοι χρησιμοποιούν κατά μέσον όρο 6,5 ώρες ημερησίως διάφορους τύπους ηλεκτρονικών μέσων (3). Καθώς ο χρόνος που καταναλώνουν τα παιδιά σε αυτά αυξάνεται συνεχώς, αυξάνονται και οι ανησυχίες γονέων και ειδικών για τις επιπτώσεις τους στην υγεία των παιδιών και στην ικανότητά τους να δημιουργούν υγιείς ανθρώπινες σχέσεις.

Τα σύγχρονα ΜΜΕΨ, έχουν εντυπωσιακά μεγαλύτερη δυνατότητα να μεταδίδουν γνώσεις, σε σύγκριση με τις παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας. Τα μηνύματα που μεταδίδονται από την τηλεόραση, τον κινηματογράφο, τις βιντεοταινίες, τα βιντεοπαιχνίδια, το διαδίκτυο, την μουσική και τα μουσικά βίντεο, τις εφημερίδες και τα περιοδικά, γίνονται εύκολα μέρος του εσωτερικού κόσμου του παιδιού, επηρεάζουν άμεσα την συμπεριφορά του και διαμορφώνουν τις αξίες του.

Ο τρόπος που χρησιμοποιούνται τα ΜΜΕΨ μπορεί να είναι ενεργητικός ή παθητικός, δημιουργικός ή βλαπτικός. Οι αρνητικές συνέπειες της έκθεσης στα ΜΜΕΨ είναι πολλές: αύξηση της βίαιης και επιθετικής συμπεριφοράς, πρόωρη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας, αύξηση συμπεριφορών υψηλού κινδύνου, προβλήματα διατροφής, μειωμένη σχολική επίδοση. Επί πλέον, η συνεχής ενασχόληση με τα ηλεκτρονικά μέσα, εκτοπίζει άλλες δραστηριότητες που συνεισφέρουν σημαντικά στην σωματική και πνευματική υγεία των νέων (4).

Παρά την πληθώρα των ερευνών που διαπιστώνουν αρνητικές επιδράσεις από την ακατάλληλη χρήση των ΜΜΕΨ, εξακολουθεί η αντιπαράθεση για το εάν και σε τι βαθμό τίθεται ζήτημα προβλήματος Δημόσιας Υγείας. Η παρούσα ανασκόπηση παρουσιάζει επιλεκτικά, λόγω του όγκου των δεδομένων, σημαντικά ερευνητικά ευρήματα και μελέτες για την επίδραση των Μαζικών Μέσων Ενημέρωσης και Ψυχαγωγίας, στους ανηλίκους.

ΒΙΑ ΣΤΑ ΜΜΕΨ – ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ

Βίαια-επιθετική συμπεριφορά είναι κάθε πράξη που έχει σκοπό να βλάψει ένα άλλο άτομο. Μπορεί να είναι άμεση (πχ σωματική ή λεκτική επίθεση) ή έμμεση (πχ διάδοση φημών, απομόνωση, βλάβη συμφερόντων).

Τα παιδιά διαμορφώνουν τις στάσεις τους προς την βία σε πολύ νεαρή ηλικία και οι στάσεις αυτές τείνουν να παραμένουν σταθερές στην υπόλοιπη ζωή. Η παράσταση σε κάθε είδους βία είναι ένας αποφασιστικός παράγοντας στην εμφάνιση βίαιης συμπεριφοράς.

Η παιδική επιθετικότητα αποτελεί τον κύριο προγνωστικό παράγοντα για επιθετική συμπεριφορά στην εφηβεία και στην ενηλικίωση. Έτσι, οτιδήποτε προωθεί πρώιμη επιθετική συμπεριφορά, αποτελεί σημαντική συνιστώσα του προβλήματος της βίας στην κοινωνία μας (5).

Επιθετικότητα και βίαιη συμπεριφορά στους νέους δεν είναι σπάνια. Περισσότερο από 1/3 των παιδοψυχιατρικών παραπομπών αφορούν σε επιθετικότητα, αντικοινωνική συμπεριφορά και προβλήματα διαγωγής.

Η βία από ανηλίκους έχει ενταθεί και στην Ελλάδα.

Η βίαιη συμπεριφορά δεν εμφανίζεται «εν αιθρία». Πολλοί παράγοντες σχετίζονται με έκφραση βίας

• Βιολογικοί (ηλικία, φύλο, κληρονομικότητα, ιδιοσυγκρασία, ευφυία)

• Ψυχολογικοί (σενάρια συμπεριφοράς, ψυχικοί μηχανισμοί , στρές)

• Οικογενειακοί (οικογενειακά πρότυπα ρόλων, αξίες, υπερβολικά χαλαρή ή αυστηρή ή ασυνεπής διαπαιδαγώγηση, βία)

• Κοινωνικοί (οικονομική κατάσταση, μορφωτικό επίπεδο, κοινωνική αποστέρηση, κακοποίηση, επιδράσεις φίλων, πρόσβαση σε όπλα)

• Πολιτιστικοί παράγοντες (αξίες και πρότυπα,στην διαμόρφωση των οποίων συνεισφέρουν σημαντικά τα ΜΜΕΨ)

H βία στα ΜΜΕΨ ορίζεται συνήθως ως αναπαράσταση πράξεων σωματικής επιθετικότητας από έναν ανθρώπινο ή ανθρωπόμορφο χαρακτήρα σε έναν άλλο. Η βία χρησιμοποιείται σε μεγάλο βαθμό από την βιομηχανία του θεάματος.

Στις Η.Π.Α., η «Εθνική Μελέτη για την Βία στην Τηλεόραση» (6,7,8) εξέτασε 10.000 ώρες τηλεοπτικού προγράμματος τα έτη1994-97, και βρήκε ότι:

• 61% περιείχαν βία,

• 75% των βίαιων σκηνών δεν συμπεριλαμβάνουν μεταμέλεια, κριτική ή τιμωρία

• Πάνω από 50% των βίαιων σκηνών δεν απεικονίζουν τον πόνο που προκαλεί η βία

• 40% της βίας συνδέεται με χιούμορ

• Τα παιδικά προγράμματα ήταν τα πιο βίαια.

• Ένα παιδί στο τέλος του Δημοτικού, έχει δει κατά μέσο όρο 8000 φόνους και άλλες100.000 βίαιες πράξεις (βιασμούς, επιθέσεις κλπ)

Η βία των ΜΜΕΨ έχει μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην ζωή των παιδιών, και μάλιστα ανεξάρτητα από παραμέτρους δημογραφικές, χρόνου και τόπου, ή προϋπάρχουσα επιθετικότητα. (9,10,11). Εκατοντάδες έρευνες κάθε τύπου (πειραματικές, διαχρονικές, δια-τομικές και ανασκοπήσεις, σε διαφορετικά πολιτιστικά περιβάλλοντα, αναφέρουν σημαντική και σταθερή σύνδεση μεταξύ έκθεσης στα ΜΜΕΨ και επιθετικότητας στους ανηλίκους (12,13). Στην δεκαετία του 60, σχεδιάστηκε μία διαχρονική μελέτη για τις μεθόδους πειθαρχίας που χρησιμοποιούν οι γονείς. Η τηλεθέαση συμπεριλήφθηκε ως ουδέτερη παράμετρος επιρροής στη συμπεριφορά των παιδιών. Απροσδόκητα προέκυψε, ότι ο βαθμός έκθεσης σε τηλεοπτική βία στην ηλικία των 8 ετών προέβλεπε επιθετική συμπεριφορά 11 και 22 χρόνια αργότερα (13,14).

Σύμφωνα με διαχρονική μελέτη διάρκειας 17 ετών, ο χρόνος τηλεθέασης βρέθηκε να είναι σημαντικός παράγοντας κινδύνου για επιθετική συμπεριφορά προς τους άλλους. (15)

Άλλη διαχρονική μελέτη έδειξε ότι παρακολούθηση βίαιων σκηνών σε ηλικία 6-9 ετών, προβλέπει επιθετική συμπεριφορά στην ενηλικίωση (15 χρόνια μετά), ακόμη κι όταν ληφθεί υπ’ όψιν το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, η διανοητική ικανότητα και παράγοντες σχετικοί με τους γονείς. Καθοριστικές μεταβλητές στην έκβαση ήταν το ποσό της βίας, η ταύτιση του παιδιού με βίαιους χαρακτήρες και η ερμηνεία εκ μέρους του παιδιού της βίας ως πραγματικής (16).

H υπερβολική παρακολούθηση τηλεόρασης, μπορεί να συνδέεται με συμπεριφορά τρομοκράτησης των άλλων (bullying) στο σχολείο, όπως έδειξε έρευνα σε 32000 εφήβους από 8 χώρες (12).

Πειραματικές, έρευνες επιβεβαιώνουν τις βραχυπρόθεσμες επιπτώσεις της εικονικής βίας, καθώς αμέσως μετά την έκθεση σε βίαιες σκηνές, τα παιδιά συμπεριφέρονται πιο επιθετικά, σε σύγκριση με παιδιά που δεν εκτέθηκαν σε βίαιες σκηνές. Οι πειραματικές μελέτες παρουσιάζουν υψηλή αξιοπιστία και δείχνουν ότι υπάρχει σχέση αιτίου-αποτελέσματος μεταξύ βίας στα ΜΜΕΨ – επιθετικής συμπεριφορά (5,10,12).

Σύμφωνα με ανασκόπηση του Εθνικού Ιδρύματος Ψυχικής Υγείας (ΝΙΜΗ) των Η.Π.Α. τεκμηριώνεται σχέση αιτίου- αποτελέσματος μεταξύ βίας στην οθόνη και επιθετικότητας στην πραγματική ζωή (17). Έκτοτε τα ερευνητικά ερωτήματα μετατοπίστηκαν κυρίως στην διερεύνηση των αιτίων και των μηχανισμών αυτής της σχέσης (9). Το 2000, εκπροσωπώντας την Δημόσια Υγεία, 6 επιστημονικές Εταιρείες των Η.Π.Α. (American Academy of Pediatrics, American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, American Medical Association, American Psychological Association, American Academy of Family Physicians, American Psychiatric Association) συνυπέγραψαν έκθεση προς το Κοινοβούλιο, για τις επιπτώσεις στα παιδιά της βίας, που προβάλλεται από τα ΜΜΕΨ (18). Μεταξύ άλλων, αναφέρουν: « Η κοινότητα της Δημόσιας Υγείας, βασιζόμενη σε περισσότερο από 30 χρόνια έρευνας, συμφωνεί ότι η βία των μέσων ψυχαγωγίας μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των επιθετικών στάσεων, αξιών και συμπεριφορών, ιδιαίτερα στα παιδιά… Ορισμένοι στην βιομηχανία του θεάματος ισχυρίζονται ότι: 1) τα βίαια προγράμματα είναι αβλαβή, διότι δεν υπάρχουν μελέτες που να αποδεικνύουν την σύνδεσή τους με επιθετική συμπεριφορά στα παιδιά, 2) οι ανήλικοι γνωρίζουν ότι η τηλεόραση, ο κινηματογράφος και τα βιντεοπαιχνίδια είναι μόνο φαντασία. Δυστυχώς, έχουν άδικο. Πάνω από 1000 μελέτες καταδεικνύουν αιτιολογική σχέση μεταξύ βίας στα μέσα ψυχαγωγίας, και επιθετικής συμπεριφοράς σε μερικά παιδιά… Τα αποτελέσματα είναι μετρήσιμα και μακράς διάρκειας».

Το 2003, το ΝΙΜΗ δημοσίευσε μία εκτενή αναφορά σύμφωνα με την οποία η βία στα ΜΜΕΨ είναι σημαντικός αιτιολογικός παράγων επιθετικότητας και βίας (12)

Μεταανάλυση 56 ερευνών καταλήγει ότι, και μόνο η απλή παρουσία όπλου σε μία κινηματογραφική ταινία ή τηλεοπτικό πρόγραμμα αυξάνει την πιθανότητα επιθετικής συμπεριφοράς(19).

Δεν επηρεάζονται όλοι οι θεατές με τον ίδιο τρόπο. H πιθανότητα πρόκλησης βλάβης εξαρτάται από τα χαρακτηριστικά και τον τρόπο παρουσίασης της βίας (5). Η λεγόμενη «δικαιολογημένη» βία, όπου ο «καλός» επιτίθεται στον «κακό», αποτελεί τον πιο ισχυρό ενισχυτικό παράγοντα για την υιοθέτηση της βίας από τους νέους (20). Άλλοι ενισχυτικοί παράγοντες είναι η απουσία συνεπειών μετά από επιθετική συμπεριφορά, το χιούμορ και η ελκυστικότητα του επιτιθέμενου (πίνακας 1). Όσο περισσότερο ένα παιδί ταυτίζεται με βίαιους χαρακτήρες, τόσο εντονότερη είναι η εμφάνιση επιθετικότητας (21).

Τα αγόρια φαίνεται ότι επηρεάζονται πιο πολύ από τα κορίτσια. Αυτό οφείλεται ίσως στο ότι τα αγόρια εκφράζουν περισσότερο σωματική επιθετικότητα, ενώ τα κορίτσια εκφράζουν επιθετικότητα, με λιγότερο εμφανείς τρόπους. Αναμένεται, καθώς αυξάνεται ο αριθμός των βίαιων γυναικείων ηρωίδων, να αυξηθεί η σωματική επιθετικότητα και στα κορίτσια.

Προϋπάρχουσες επιθετικές τάσεις στα παιδιά οδηγούν σε επιλογή θεαμάτων ή παιγνιδιών που περιέχουν βία, παράλληλα δε, η έκθεση σε βίαια θεάματα επιδεινώνει και παροξύνει τις επιθετικές τάσεις, διαιωνίζοντας έτσι έναν φαύλο κύκλο (5,21,22,23).

Οι επιδράσεις της βίας στα ΜΜΕΨ εμφανίζονται με 4 μορφές:

1. Η βία γίνεται αντιληπτή ως αποδεκτή συμπεριφορά και ως αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισης των συγκρούσεων.

2. Απευαισθητοποίηση (εξοικείωση) προς την βία στην πραγματική ζωή, που μειώνει την συμπαράσταση και υποστήριξη προς τα θύματα βίας.

3. Ο κόσμος βιώνεται ως επικίνδυνος και κακός, με αποτέλεσμα συναισθήματα δυσπιστίας και φόβου.

4. Aυξημένη τάση για επιθετική και βίαιη συμπεριφορά, τόσο άμεσα, όσο και μελλοντικά (34).

ΒΙΑ ΣΤΑ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ ΚΑΙ ΒΙΝΤΕΟ – ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ

Τα ηλεκτρονικά παιγνίδια είναι εξαιρετικά δημοφιλή, έχουν αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό τα παραδοσιακά παιγνίδια και αποφέρουν κέρδη δισεκατομμυρίων στους κατασκευαστές. Μπορεί να παίζονται σε ειδικές συσκευές, ή σε ηλεκτρονικό υπολογιστή on-line, όπου είναι δυνατόν να συμμετέχουν εκατοντάδες συμπαίκτες από το διαδίκτυο.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα σε εφήβους στις Η.Π.Α., 99% των αγοριών και 94% των κοριτσιών παίζουν βιντεοπαιχνίδια (24).

Οι βιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές, που προετοιμάζουν τους εφήβους για τις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής, συχνά συνοδεύονται από ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, παραγνώριση του κινδύνου, αναζήτηση έντονων ερεθισμάτων, και συναισθηματική ευμεταβλητότητα. Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν σε αφθονία στα περισσότερα ηλεκτρονικά παιγνίδια και τα καθιστούν ιδιαίτερα ελκυστικά στους εφήβους. Οι έφηβοι προτιμούν βίαια βιντεοπαιχνίδια, σε σύγκριση με τους ενηλίκους (25). Η μικρότερη ηλικία έναρξης βιντεοπαιχνιδιών, είναι επιβαρυντικός παράγων για μετέπειτα υπερβολική χρήση (26).

Τα νέα βιντεοπαιχνίδια παρέχουν μεγαλύτερη αληθοφάνεια και δυνατότητα προσωπικής συμμετοχής του παίκτη, με ενσωμάτωση φωτογραφιών του, ή κινήσεων και στιγμών της ζωής του. Η αληθοφάνεια των παιγνιδιών, πιθανόν συνδέεται με αυξημένη γενίκευση ορισμένων συμπεριφορών και εκτός παιγνιδιού.

Το περιεχόμενο, η ποσότητα, το πλαίσιο, και η δομή αποτελούν παραμέτρους του παιχνιδιού, που επηρεάζουν τον παίκτη με διαφορετικό τρόπο. Mέχρι σήμερα, οι περισσότερες έρευνες εστιάζουν στο περιεχόμενο, και κυρίως στο βίαιο περιεχόμενο.

Το 90% των βιντεοπαιχνιδιών περιέχει κάποιου είδους βία (27). Οι Haninger και συν, εξέτασαν 396 τίτλους βιντεοπαιχνιδιών για ηλικίες άνω των 13, που κυκλοφορούσαν στην Αμερικανική αγορά, έως το 2001 (22). Οι 93 (23%) τίτλοι περιείχαν βία και αίμα, οι 280 (71%) βία χωρίς αίμα, 14 (2%) αίμα χωρίς βία, και μόνο 14 (4%) δεν περιείχαν βία ή αίμα. Επιπλέον της υψηλής περιεκτικότητας σε βία, τραυματισμούς και θανάτους ( κατά μέσο όρο 122 θανάτους ανά ώρα παιχνιδιού), δίνουν κίνητρα για την εκτέλεση βίαιων ενεργειών στο παιγνίδι.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα βίαια βιντεοπαιχνίδια ασκούν εντονότερη επίδραση, σε σύγκριση με άλλους τύπους βίαιων ΜΜΕΨ (12, 28, 29,) Μετα-αναλύσεις επιβεβαιώνουν ότι υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ βίαιων βιντεοπαιχνιδιών και επιθετικότητας και ότι, τα βίαια βιντεοπαιχνίδια αυξάνουν τις επιθετικές σκέψεις, τα συναισθήματα θυμού και εχθρικότητας, τα επιθετικά σενάρια συμπεριφοράς και την σωματική επιθετικότητα, και μειώνουν την συμπεριφορά προσφοράς βοήθειας (30,31,32,33,34,35). Διαφορετικές μετααναλύσεις αναφέρουν μεγέθη επίδρασης: r+=0.26, r+=0.20, r+=0.19, r+=0.15 (28,30,33,35).

Από πειραματικές μελέτες προκύπτει ότι, έκθεση σε βίαια βιντεοπαιχνίδια σχετίζεται αρνητικά με κοινωνικές συμπεριφορές. Σύμφωνα με πρόσφατη πειραματική έρευνα, οι παίκτες βίαιων βιντεοπαιχνιδιών «αναισθητοποιούνται» στον πόνο των άλλων (32).

Τόσο τα βίαια όσο και τα μη βίαια βιντεοπαιχνίδια προκαλούν σωματική διέγερση (αύξηση καρδιακού ρυθμού, πίεσης κλπ), σαν αποτέλεσμα του ενθουσιασμού, της διασκέδασης ή της προσπάθειας. Τα βίαια βιντεοπαιχνίδια προκαλούν εντονότερη διέγερση. Υπάρχουν ενδείξεις ότι επιδρούν αρνητικά στην ικανότητα εκτελεστικού ελέγχου (αναστολή αυτόματων απαντήσεων και ρύθμιση της συμπεριφοράς). (31)

Η χρήση βιντεοπαιχνιδιών στα οποία ο χρήστης πυροβολεί, προκαλεί ιδιαίτερες ανησυχίες. Ο στρατός στις Η.Π.Α. χρησιμοποιεί παραλλαγές κοινών βιντεοπαιχνιδιών για την εκπαίδευση στην στόχευση. Πολλοί από τους ανήλικους δράστες μαζικών δολοφoνιών σε σχολεία, ήταν λάτρεις βίαιων βιντεοπαιγνιδιών και είχαν εκπαιδευτεί από αυτά στη χρήση όπλου (13).

Τα βίαια βιντεοπαιχνίδια βάζουν τον παίχτη στον ρόλο του επιτιθέμενου, και τον ανταμοίβουν για τις επιτυχίες του (37). Στο διαδεδομένο “τίτλος παιχνιδιού” [Η ΑΛΛΗ ΟΨΙΣ: παραλείπουμε τον τίτλο του παιχνιδιού για ευνόητους λόγους], οι παίκτες επιβραβεύονται όταν σκοτώνουν πόρνες και αστυνομικούς, επιτίθενται σε ηλικιωμένους και συγκρούονται με αυτοκίνητα, εκτελούν κλοπές και διαρρήξεις! Στο διαδικτυακό παιγνίδι “τίτλος παιχνιδιού” [Η ΑΛΛΗ ΟΨΙΣ: παραλείπουμε τον τίτλο του παιχνιδιού για ευνόητους λόγους], οι παίκτες προσθέτουν προσωπικά στοιχεία σε πραγματικές μάχες στο Ιράν και Αφγανιστάν. Το παιγνίδι έχει επικριθεί διότι μετατρέπει σε διασκέδαση και κέρδος, τον θάνατο των στρατιωτών. Το παιγνίδι “τίτλος παιχνιδιού” [Η ΑΛΛΗ ΟΨΙΣ: παραλείπουμε τον τίτλο του παιχνιδιού για ευνόητους λόγους], παρουσιάζει την δολοφονία του προέδρου Κένεντυ, από την πλευρά του δολοφόνου! Σύμφωνα με τους κατασκευαστές, το παιγνίδι είναι «εκπαιδευτικό» και «διεγείρει το ενδιαφέρον για ιστορικά γεγονότα» (28). Ακόμη και «αθώα» παιδικά παιγνίδια, δίνουν οδηγίες στα παιδιά «να μην βοηθούν πολύ τους άλλους».

Πέρα από τις αρνητικές επιδράσεις, υπάρχουν δυνατότητες εποικοδομητικής χρήσης. Τα βιντεοπαιχνίδια είναι υποδειγματικοί δάσκαλοι, καθώς ενισχύουν συνεχώς τον μαθητή, παρέχουν κίνητρα, ορίζουν σαφείς στόχους, διεγείρουν την περιέργεια, απαιτούν την ενεργητική συμμετοχή του μαθητή, κατανέμουν την εκπαιδευτική δράση σε διαφορετικές στιγμές και την επαναλαμβάνουν συχνά, και επί πλέον είναι διασκεδαστικά! Δυστυχώς δεν έχει διερευνηθεί αρκετά η χρήση τους ως εκπαιδευτικά εργαλεία.

Θετικές επιδράσεις έχουν παρατηρηθεί σε ορισμένους τύπους μάθησης (μαθηματικά, λεξιλόγιο κλπ). Έχουν χρησιμοποιηθεί με επιτυχία στην αυτορρύθμιση χρόνιων παιδιατρικών παθήσεων, στην αποκατάσταση μετά από εγκεφαλικό τραύμα, στην διαχείριση του πόνου, στην εκπαίδευση σε κοινωνικές δεξιότητες(39). Έχει προταθεί η χρήση τους στην παιδοψυχιατρική διαγνωστικά και θεραπευτικά, κατ’ αντιστοιχία με την μέχρι τώρα χρήση των «συμβατικών» παιγνιδιών (39).

Έχει βρεθεί επίσης ότι βελτιώνουν τον χρόνο αντίδρασης, την χωρική αντίληψη, τις οπτικοκινητικές δεξιότητες και την οπτική προσοχή (40).

Σε αντίθεση με τα παιγνίδια βίας, παιγνίδια όπου οι χαρακτήρες βοηθούν ο ένας τον άλλο (με νόμιμο και μη βίαιο τρόπο), αυξάνουν την συμπεριφορά προσφοράς βοήθειας τόσο άμεσα όσο και μακροπρόθεσμα (24,41). Έχει επιβεβαιωθεί ότι θετικές- κοινωνικές τάσεις οδηγούν σε επιλογή παιχνιδιών κοινωνικοποίησης, και παιχνίδια κοινωνικοποίησης αυξάνουν τις κοινωνικές τάσεις, και συνδέονται αρνητικά με επιθετικές σκέψεις και απόδοση επιθετικών προθέσεων στους άλλους (24,31,36).

ΦΟΒΟΣ

Πάρα πολλά παιδιά νοιώθουν τρόμο όταν παρακολουθούν σκηνές βίας και τα πιο ευάλωτα παιδιά, παρουσιάζουν έντονες αντιδράσεις. Έρευνα σε εφήβους έδειξε ότι το 75% είχαν αισθανθεί έντονο φόβο και από αυτά, το 10% απευθύνθηκε σε ειδικό για βοήθεια. Αν και οι αντιδράσεις φόβου (πχ εφιάλτες, φόβος του παιδιού να μείνει μόνο, ανασφάλεια) συνήθως είναι παροδικές, η επίδραση του φόβου συσσωρεύεται με τον χρόνο και δημιουργεί το αίσθημα του «επικίνδυνου κόσμου» ή και παθολογικές καταστάσεις. Αντιδράσεις φόβου των παιδιών εξ αιτίας της τηλεόρασης, μπορεί να παραμείνουν μέχρι την ενηλικίωση, με συνεχιζόμενους εφιάλτες, άγχος και πρακτικές αποφυγής (29). Στα μικρά παιδιά ο φόβος δεν μειώνεται ακόμη κι αν τα προειδοποιήσουμε, πως ότι θα δουν δεν είναι πραγματικότητα (4).

Έρευνα στην Ολλανδία σε 572 παιδιά 8-12 ετών διαπίστωσε ότι τα απειλητικά γεγονότα τόσο στις ειδήσεις, όσο και σε φανταστικό σενάριο, προκαλούν αντιδράσεις τρόμου και ανησυχίας (42).

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ

Σε σύγκριση με τις πολλές έρευνες για τις επιπτώσεις της βίας στα ΜΜΕΨ, είναι πολύ λιγότερες οι έρευνες που εξετάζουν τις συνέπειες της έκθεσης ανηλίκων σε σεξουαλικό – πορνογραφικό περιεχόμενο. Από το 1983 έως το 2004 λιγότερο από 1% των αγγλόφωνων δημοσιεύσεων για τα ΜΜΕΨ είχαν ως θέμα την επίδραση των ΜΜΕΨ στην στάση και συμπεριφορά των εφήβων ως προς την σεξουαλικότητα (54).

Τόσο τα τηλεοπτικά προγράμματα, όσο οι κινηματογραφικές ταινίες και οι διαφημίσεις, είναι «σεξουαλικοποιημένα» σε μεγάλο βαθμό. Πριν μία δεκαετία στις Η.Π.Α., ο μέσος νεαρός τηλεθεατής εκτιθόταν σε περισσότερες από 14000 αναφορές στο σεξ κάθε χρόνο, ποσό που έχει αυξηθεί έκτοτε. Μεταξύ των ετών 1998 – 1999, το σεξουαλικό περιεχόμενο στην τηλεόραση των Η.Π.Α., επεκτάθηκε από το 1/2, στα 2/3 των προγραμμάτων (44).

Το διαδίκτυο παρέχει άμεση πρόσβαση σε απεριόριστο σεξουαλικό-πορνογραφικό περιεχόμενο. Οι ανήλικοι, εκούσια ή ακούσια, βρίσκονται συχνά σε επαφή με σεξουαλικό περιεχόμενο και οι έρευνες δείχνουν ότι τους είναι πιο δύσκολο να το αποφύγουν, παρά να το αναζητήσουν (43). Σύμφωνα με έρευνα σε αντιπροσωπευτικό δείγμα χρηστών διαδικτύου 10-17 ετών, 42% έχουν εκτεθεί σε πορνογραφικό υλικό τον τελευταίο χρόνο, εκ των οποίων τα 2/3 χωρίς «χωρίς να το επιδιώξουν» (45). Η χρήση φραγμών-φίλτρων στον Η/Υ μειώνει (χωρίς να εξαλείφει) τον κίνδυνο.

Πολλοί έφηβοι και γονείς πιστεύουν ότι η τηλεόραση παίζει σημαντικό ρόλο στην εκμάθηση σεξουαλικών προτύπων και τρόπων συμπεριφοράς και ότι ενθαρρύνει την σεξουαλική δραστηριότητα (27). Το 76% ενός μεγάλου δείγματος εφήβων θεωρεί ότι η έναρξη σεξουαλικών σχέσεων, σχετίζεται με την παρουσίαση του σεξ από τα ΜΜΕΨ ως φυσιολογική δραστηριότητα για την ηλικία τους. Δημιουργείται στους εφήβους η λανθασμένη εντύπωση ότι, όλοι οι άλλοι έχουν σεξουαλική ζωή και ότι αυτή δεν έχει συνέπειες, κινδύνους ή υποχρεώσεις. (46,47)

Μεταξύ 1017 εφήβων στις ΗΠΑ, οι λευκοί, 12-14 ετών, με συχνή έκθεση σε σεξουαλικού περιεχομένου ΜΜΨΕ, ήταν 2,2 φορές πιθανότερο να έχουν σεξουαλική συνεύρεση στα 14-16. (49)

Έφηβοι που κάνουν βαριά «κατανάλωση» ΜΜΨΕ με σεξουαλικό περιεχόμενο, έχουν διπλάσιες πιθανότητες να έχουν ολοκληρωμένες σεξουαλικές σχέσεις μέσα στο επόμενο έτος, σε σύγκριση με τους εφήβους που κάνουν την μικρότερη κατανάλωση (ακόμη κι όταν ελεγχθούν παράγοντες όπως κοινωνικοοικονομική κατάσταση, γονεϊκή επίβλεψη, ψυχική υγεία του εφήβου, αυτοεκτίμηση και θρησκευτικότητα (44,50,51).

Από μεγάλη επιδημιολογική έρευνα στις Η.Π.Α. προκύπτει ότι, έφηβοι που παρακολουθούν περισσότερο τηλεόραση, έχουν την υψηλότερη συχνότητα ολοκληρωμένης σεξουαλικής επαφής. Έφηβοι, που παρακολουθούν >2 ώρες ημερησίως τηλεόραση χωρίς γονεϊκή εποπτεία, είναι σε αυξημένο κίνδυνο έναρξης σεξουαλικής δραστηριότητας 1 χρόνο νωρίτερα (48). Έφηβοι που παρακολουθούν τηλεόραση χωριστά από την οικογένειά τους, έχουν συχνότητα σεξουαλικής επαφής 3-6 φορές υψηλότερη, συγκριτικά με εφήβους που παρακολουθούν τηλεόραση μαζί με την υπόλοιπη οικογένεια (20). Αντίθετα, η παρακολούθηση εκπομπών με μηνύματα για τις συνέπειες (πχ εγκυμοσύνη), τους κινδύνους (πχ σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα), την ασφάλεια και την υπευθυνότητα στην σεξουαλική ζωή, είχε σαν αποτέλεσμα μειωμένη συχνότητα έναρξης σεξουαλικής δραστηριότητας σε εφήβους.

Ανάλυση περιεχομένου των κινηματογραφικών ταινιών του Χόλλυγουντ το 1990, απεκάλυψε ότι μία στις οκτώ ταινίες περιέχει βιασμό! Πειραματικές μελέτες σε φοιτητές έδειξαν αυξημένη αποδοχή των μύθων περί βιασμού – μείωση της συμπάθειας και απόδοση ευθυνών στα θύματα βιασμού, και αποδοχή της επιθετικότητας κατά των γυναικών, μετά από έκθεση σε σεξουαλικά βίαιες κινηματογραφικές σκηνές(50,52). Αντίστοιχες έρευνες σε παιδιά δεν έχουν γίνει για λόγους δεοντολογίας, αν και εκτίθενται σε εικονική ερωτική βία από μικρή ηλικία (4). Μελέτη σε 904 εφήβους 12-15 ετών, έδειξε αυξημένη αποδοχή του καταναγκασμού σε σεξουαλική πράξη, από αγόρια που παρακολουθούν συχνά μουσικά βίντεο (53).

Λόγω της σημαντικής νοσηρότητας εξ αιτίας της πρώιμης σεξουαλικής δραστηριότητας, γίνεται διεθνώς εντατική προσπάθεια για ανάπτυξη προγραμμάτων σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, με στόχο την καθυστέρηση έναρξης σεξουαλικής δραστηριότητας, χρήση κατάλληλων προφυλακτικών μέσων και τήρηση υπεύθυνης στάσης στην σεξουαλική ζωή. Παρ’ όλες τις προσπάθειες τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά, όταν τα προγράμματα εφαρμόζονται στα σχολεία (αν και αυξάνονται οι γνώσεις, δεν υπάρχει μείωση στις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, διακοπές κύησης και σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις αύξησης της σεξουαλικής δραστηριότητας). Αντίθετα, τα αποτελέσματα ήταν καλύτερα, όταν προβάλλονταν μηνύματα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης μέσω νεανικών τηλεοπτικών προγραμμάτων. Είναι προφανές ότι, η παρουσίαση ζητημάτων σχετικά με το σεξ από τα ΜΜΕΨ, έχει ουσιώδη επίδραση στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση και υγεία των νέων. Χρειάζονται καλοσχεδιασμένες έρευνες ως προς τα αποτελέσματα της έκθεσης σε σεξουαλικό περιεχόμενο από τα ΜΜΕΨ, στις στάσεις, συμπεριφορές και λήψη αποφάσεων των εφήβων για την σεξουαλικότητα, καταγραφή του σεξουαλικού περιεχομένου των ΜΜΕΨ καθώς και ανάπτυξη προγραμμάτων παρέμβασης και περιορισμού της έκθεσης στο σεξουαλικό περιεχόμενο των ΜΜΕΨ (54).

ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΑ ΒΙΝΤΕΟ

Η μουσική κατέχει σημαντικό ρόλο στην διασκέδαση και κοινωνικοποίηση των παιδιών και των εφήβων. Οι νέοι δίνουν ιδιαίτερη σημασία στους στίχους, μέσω των οποίων αναζητούν ταυτίσεις αντλούν νόημα και διαμορφώνουν πρότυπα. Λίγοι είναι οι γονείς που γνωρίζουν τους στίχους των τραγουδιών που ακούνε τα παιδιά τους (55).

Από την δεκαετία του 70, οι στίχοι περιέχουν όλο και σαφέστερες αναφορές στο σεξ, στην χρήση ουσιών και στον θάνατο (56). Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι μουσικές προτιμήσεις ροκ και χέβυ μέταλ σχετίζονται με απευαισθητοποίηση στην βία, συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και αυτοκτονικό ιδεασμό και πρέπει να εφιστούν την προσοχή, για πιθανώς αυξημένη ευαλωτότητα (αν και δεν προσδιορίζουν σχέση αιτίου –αποτελέσματος) (4,23)

Tα μουσικά βίντεο περιέχουν συχνά βία, σεξιστικά και ρατσιστικά μηνύματα. Ανάλυση περιεχομένου 518 μουσικών βίντεο έδειξε ότι: 19% των ροκ και ραπ βίντεο παρουσίαζαν οπλοφορία, στο 15% των περιπτώσεων οπλοφορούσαν παιδιά και στο 8% έφηβοι (57). Άλλη ανάλυση μουσικών βίντεο έδειξε ότι 22,4% των ροκ βίντεο και 20% των ραπ βίντεο περιείχαν βία το δε 80% των επιτιθέμενων ήταν ελκυστικά μοντέλα. Οπλοφορία υπήρχε στο 25% των βίντεο (58). Έρευνες δείχνουν συσχετισμό μεταξύ παρακολούθησης μουσικών βίντεο και επιτρεπτικών σεξουαλικών συμπεριφορών (49) ή αποδοχής βιασμού του ερωτικού συντρόφου (52,53)

ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Είναι αποδεδειγμένη η επίδραση της διαφήμισης στις στάσεις των παιδιών και των εφήβων, τόσο άμεσα όσο και μακροπρόθεσμα (61,62). Παιδιά μικρότερα των 8 ετών είναι ψυχικά και γνωστικά χωρίς άμυνες απέναντι στην διαφήμιση.

Κάπνισμα

Η παρακολούθηση διαφημίσεων προϊόντων καπνού, αποτελεί σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου για έναρξη καπνίσματος, από το να καπνίζουν μέλη της οικογένειας ή φίλοι του παιδιού. Περισσότερες από 20 έρευνες έχουν δείξει ότι τα παιδιά που εκτίθενται σε διαφημίσεις καπνού έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να γίνουν καπνιστές. Δύο μεγάλες διαχρονικές έρευνες έδειξαν ότι το κάπνισμα στο ένα τρίτο των εφήβων, μπορεί να αποδοθεί στις διαφημίσεις (53). Υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις ότι η χρήση καπνού στις κινηματογραφικές ταινίες αυξάνει την συχνότητα έναρξης καπνίσματος στους εφήβους (59). Οι βιομηχανίες προϊόντων καπνού αναγνωρίζουν την αξία της παρουσίασης καπνίσματος στην οθόνη και το προωθούν.

Αλκοόλ

Η διαμόρφωση στάσεων απέναντι στο αλκοόλ, αρχίζει από την ηλικία του δημοτικού σχολείου. Η έκθεση σε διαφημίσεις αλκοόλ είναι σημαντικός παράγοντας κινδύνου για μετέπειτα χρήση. Οι ανήλικοι βλέπουν αναρίθμητες διαφημίσεις αλκοολούχων ποτών κάθε χρόνο που ωραιοποιούν την χρήση αλκοόλ (4,61). Η συχνότητα με την οποία παρουσιάζεται χρήση ουσιών στα ΜΜΕΨ, είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ότι στην πραγματική ζωή

Διατροφή

Οι διαφημίσεις φαγητού έχουν την μερίδα του λέοντος στην παιδική διαφήμιση. Έχει βρεθεί ότι τα παιδιά ζητάνε περισσότερες ανθυγιεινές τροφές εξ’ αιτίας διαφημίσεων και ότι ο χρόνος που το παιδί βλέπει τηλεόραση, συσχετίζεται με αύξηση των προσλαμβανόμενων θερμίδων (62).

Το ανήλικο κοινό προσεγγίζεται διαφημιστικά με πολλούς τρόπους, π.χ. προιόντα μπορεί να εμφανίζονται σε ταινίες ή τηλεοπτικά προγράμματα, εστιατόρια συνδέονται με δημοφιλείς παιδικές ταινίες ή χαρίζουν παιγνίδια.

Συχνά χρησιμοποιούνται παθολογικά αδύνατα γυναικεία μοντέλα, γεγονός που συντελεί στην ανάπτυξη διαταραγμένων συμπεριφορών διατροφής στις έφηβες (63).

Σεξουαλικότητα

Χρησιμοποιείται για να διαφημίσει οτιδήποτε.

Οι διαφημίσεις μέσω διαδικτύου και ψηφιακής τηλεόρασης, παρέχουν την δυνατότητα άμεσης πρόσβασης – αγοράς βλαβερού ή παράνομου υλικού. Δυστυχώς διαφημίζονται, μέσω των δελτίων ειδήσεων, βίντεο ή κινηματογραφικές ταινίες, με ακατάλληλο περιεχόμενο.

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

Το διαδίκτυο συνδυάζει χαρακτηριστικά όλων των άλλων μέσων (γραπτό κείμενο, εικόνα, ήχο, δυνατότητα αμφίδρομης επικοινωνίας) και έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος της ζωής των εφήβων στις ανεπτυγμένες χώρες. Η χρήση του επεκτείνεται ταχύτατα σε όλο και μικρότερες ηλικίες, που μεγαλώνουν με το διαδίκτυο ως αναπόσπαστο κομμάτι της καθημερινότητας.

Το 2001 στην χρήση του διαδικτύου κυριαρχούσαν οι ηλικίες 30-40 ετών. Σε πρόσφατη Σουηδική έρευνα, 21% των τρίχρονων, 51% των πεντάχρονων και 90% των εννιάχρονων, είναι χρήστες του διαδικτύου. Το 78% των παιδιών 12-16 ετών είναι καθημερινοί χρήστες. Στις ηλικίες 3-7 κυριαρχούν τα παιγνίδια και τα βίντεο, στις ηλικίες 7-11 τα παιγνίδια, η επικοινωνία και η συμμετοχή σε κοινότητες του διαδικτύου, στις ηλικίες 11-14 η επικοινωνία, συμμετοχή σε κοινότητες, μουσική, ταινίες, πληροφορίες, σχολική χρήση (64).

Οι έφηβοι επιλέγουν θέματα σχετικά με μουσική, κινηματογραφικές ταινίες, σχέσεις και μόδα. Το διαδίκτυο προσφέρει στους εφήβους ευκαιρίες να πληροφορηθούν ανώνυμα για ζητήματα που ανταποκρίνονται στις αναπτυξιακές τους ανάγκες, όπως ανεξαρτησία από τους γονείς, επικοινωνία με συνομηλίκους, έκφραση της γνώμης, υιοθέτηση διαφορετικών ταυτοτήτων, διερεύνηση «ευαίσθητων θεμάτων» όπως ψυχική υγεία, σεξουαλική συμπεριφορά και προσανατολισμό, εικόνα του σώματος (43,65). Ακριβώς αυτή η επιλογή θεμάτων κάνει το διαδίκτυο ιδανικό πεδίο αναζήτησης «λείας» από άτομα κακών προθέσεων.

Αναμφίβολα επίσης, το διαδίκτυο είναι μία τεράστια δεξαμενή πληροφοριών, όμως η αξιοπιστία των πηγών δεν ελέγχεται, και τα παιδιά πρέπει να εκπαιδευτούν στην αναζήτηση έγκυρων πληροφοριών. Σύμφωνα με έρευνα του 2002 σε 519 εφήβους, το 90% χρησιμοποιεί τα chat rooms ως πιο συχνή πηγή πληροφοριών και μόνο το 14% έγκυρες ιστοσελίδες οργανισμών Υγείας, με αποτέλεσμα ανταλλαγή λανθασμένων πληροφοριών (65).

Υπάρχει διεθνώς αναγνώριση, ότι το διαδίκτυο ενέχει δυνατότητα βλάβης για τους ανηλίκους. Ως κινδύνους ορίζουμε ακούσιες και εκούσιες εμπειρίες που προέρχονται από το διαδίκτυο, όπως: πορνογραφία, βία, μίσος, τρομοκράτηση, οδηγίες για αυτοκαταστροφικές ή/και επιθετικές πράξεις, παραβίαση προσωπικών δεδομένων, εμπορική και σεξουαλική εκμετάλλευση. Ορισμένοι διαδικτυακοί τόποι παρέχουν σκόπιμα λανθασμένες πληροφορίες και προωθούν επικίνδυνες συμπεριφορές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα επικίνδυνων αποτελούν οι ιστότοποι για την νευρογενή ανορεξία και βουλιμία «pro-ana» και «pro-mia» αντίστοιχα, που χαρακτηρίζουν αυτές τις σοβαρές διαταραχές ως «επιλογή τρόπου ζωής», ενθαρρύνουν την διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά και συνιστούν στάση «υπερηφάνειας και υπεροχής» απέναντι στις «ασθενείς κοινωνικές αξίες»! (63). Υπάρχει επίσης δυνατότητα επικίνδυνης συμπεριφοράς εκ μέρους του ανηλίκου, όταν ο ίδιος συμμετέχει στην διακίνηση τέτοιου υλικού προς άλλους (65). Τέλος, υπάρχουν κίνδυνοι στις επαφές και συναντήσεις με αγνώστους, με τους οποίους ο ανήλικος γνωρίστηκε μέσω διαδικτύου.

Το ΕU Kids online network (www.eukidsonline.net) ανασκόπησε περισσότερες από 500 έρευνες από 21 Ευρωπαικά κράτη, για τις εμπειρίες εφήβων στο διαδίκτυο (για τα παιδιά υπάρχει πολύ λίγη έρευνα) (67)

Ανάλογα με το κράτος, τα αποτελέσματα ήταν τα εξής: Το 13-91% των εφήβων παραχώρησαν προσωπικά δεδομένα. Σε πορνογραφικό υλικό εκτέθηκαν 25-80% .Σε βία ή μίσος 1 στους 3 εφήβους. Τρομοκράτηση, harassment stalking 1 στους 5 εφήβους. 1 στους 10 (Γερμανία) έως 1 στους 2 (Πολωνία) έλαβαν ανεπιθύμητα σεξουαλικά μηνύματα. Ο σοβαρότερος κίνδυνος είναι η συνάντηση με αγνώστους, που ο ανήλικος γνώρισε online (1 στους 11 έως 1 στους 5 Ευρωπαίους εφήβους) (67). Στην Ιρλανδία και στη Νορβηγία, αν και οι περισσότεροι ανήλικοι 9-16 ετών χαρακτήρισαν «θετική» ή «αδιάφορη» την εμπειρία μιας τέτοιας συνάντησης, υπήρξε ένα ανησυχητικό ποσοστό (36% στην Ιρλανδία, και 11% στη Νορβηγία), που υπέστησαν σωματική κακοποίηση κατά την συνάντηση. Επίσης, το 69% των Ιρλανδών ανηλίκων και το 2% των Νορβηγών υπέστησαν λεκτική κακοποίηση. (66)

Υπάρχουν άλλοι κίνδυνοι (σχετικοί με αξίες, εμπορικοί κλπ) που δεν έχουν ερευνηθεί επαρκώς

Το 15-20% των εφήβων έχουν αισθανθεί δυσφορία ή απειλή από το διαδίκτυο. Πολιτιστικοί παράγοντες παίζουν ρόλο στην αντίληψη του κινδύνου. Περισσότερο εκτεθιμένοι σε κινδύνους είναι αυτοί που χρησιμοποιούν περισσότερο και που είναι πιο έμπειροι στην χρήση του διαδικτύου. Επίσης, πιο εκτεθιμένοι φαίνεται να είναι οι έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση και ικανοποίηση από την ζωή τους, που έχουν δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις, και κακές σχέσεις με τους γονείς τους (66).

Ως προς τις αντιδράσεις των ανηλίκων που έρχονται αντιμέτωποι με κινδύνους στο διαδίκτυο, ένα μεγάλο ποσοστό δηλώνει ότι δεν δίνει σημασία ή διαγράφει το επικίνδυνο υλικό. Είναι ανησυχητικό το ότι πολύ μικρό ποσοστό ενημερώνει κάποιον ενήλικο, και επίσης, ότι αρκετοί ανήλικοι συμπεριφέρονται ανεύθυνα, προωθώντας το υλικό σε άλλους.

Σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα, το 53,5% εφήβων χρηστών του διαδικτύου, δηλώνουν ότι έχουν μέτρια / καθόλου γνώση της σημασίας της ασφάλειας κατά την χρήση και μόνο το 28% των γονέων δηλώνουν κάποιου βαθμού επάρκεια γνώσεων για την ασφάλεια στο διαδίκτυο. Ένας στους δύο εφήβους έχει ενοχληθεί ή έχει ενοχλήσει άλλους, και ένας στους τέσσερις έχει συναντηθεί με άτομο που γνώρισε μέσω διαδικτύου. Το 59% δηλώνουν ότι έχουν εγκαταλείψει άλλες ασχολίες, το 55% ξεχνάει να φάει, να πιει νερό, να κοιμηθεί, και το 49% ανακηρύσουν το διαδίκτυο ως την πιο σημαντική δραστηριότητα της ζωής τους. Πολύ λίγοι το χρησιμοποιούν ως βοήθημα στα μαθήματα, ή εκμεταλλεύονται τις δημιουργικές του δυνατότητες.

(68). Η επίσκεψη πορνογραφικών ιστότοπων, εκούσια ή ακούσια είναι πολύ συχνή (45,70)

Όταν ο χρόνος ενασχόλησης στο διαδίκτυο είναι πολύ περισσότερος από αυτόν που το παιδί σκόπευε να αφιερώσει, υπάρχει ο κίνδυνος «εθισμού» (36,69,89). Η νέα αυτή «διαταραχή» στην οποία ο χρήστης χάνει τον έλεγχο του χρόνου χρήσης, παρουσιάζει χαρακτηριστικά που παρατηρούνται τόσο στην εξάρτηση από ουσίες (ολοένα αυξανόμενο χρόνο χρήσης, συμπτώματα στέρησης, ψέματα για να αποκρύψει την χρήση), όσο και στις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων (παθολογική χαρτοπαιξία, κλεπτομανία κλπ). Ο «εθισμός στο διαδίκτυο, δεν αποτελεί ακόμη διαγνωστική κατηγορία. Έχει όμως σοβαρές επιπτώσεις στις καθημερινές δραστηριότητες, υποχρεώσεις, στη σχολική επίδοση και στις κοινωνικές σχέσεις. Περισσότερο ευάλωτα είναι παιδιά με ψυχοκοινωνικά προβλήματα (36,71). Πρόσφατη έρευνα σε 900 εφήβους στην Αττική έδειξε εθιστική χρήση στο 1%, και αυξημένο κίνδυνο για «εθισμό» στα αγόρια, που χρησιμοποιούν το διαδίκτυο πάνω από 20 ώρες την εβδομάδα, κυρίως για να παίζουν παιχνίδια (ιδιαίτερα παιχνίδια ρόλων) (71). Τα παιχνίδια ρόλων, που παίζονται ταυτόχρονα από πολλούς παίκτες, απασχολούν τον παίχτη περισσότερες ώρες. Τα παιχνίδια αυτά, δίνουν την δυνατότητα στον παίχτη να αλληλεπιδρά με άλλους, σε ένα φανταστικό κόσμο. Η ανωνυμία επιτρέπει σε άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και φτωχές κοινωνικές δεξιότητες να ζουν μία εικονική ζωή, ως υποκατάστατο των πραγματικών κοινωνικών σχέσεων (26).

Αν και η χρήση των ηλεκτρονικών μέσων μπορεί να έχει σαν αποτέλεσμα αύξηση των ευκαιριών για επικοινωνία καθώς και αύξηση του χρόνου που περνάει μαζί η οικογένεια, ο χρόνος αυτός δεν είναι πάντα ποιοτικός(43). Η κοινωνικοποίηση μέσω διαδικτύου προωθεί επιφανειακές σχέσεις, μειώνει την ποιότητα της συνομιλίας και μειώνει την πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία με φίλους και συγγενείς. Επί πλέον, μπορεί να δημιουργεί υπάρχουν δυσκολίες στην επικοινωνία μεταξύ των γενεών, κυρίως με τους παππούδες, αλλά και με τους γονείς, που δυσκολεύονται να συμμετέχουν και να ελέγχουν τις online δραστηριότητες των παιδιών.

ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ

Σε πολλές μελέτες έχει βρεθεί συσχετισμός μεταξύ χρόνου που καταναλώνεται στην οθόνη και προβλημάτων προσοχής. Προβλήματα προσoχής έχουν παρατηρηθεί τόσο με βίαια, όσο και με μη βίαια βιντεοπαιχνίδια.

Σύμφωνα με προοπτική μελέτη των Johnson και συν σε 678 οικογένειες, αυξημένη τηλεθέαση στην εφηβεία σχετίζεται με αυξημένο κίνδυνο δυσκολιών στη μάθηση και στην προσοχή (ακόμη και όταν ελεγχθούν προϋπάρχουσες μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα προσοχής και οικογενειακές παράμετροι) (72)

Προοπτική μελέτη σε 2623 παιδιά ηλικίας μικρότερα των 3 ετών έδειξε ότι, οι ώρες που το παιδί βλέπει τηλεόραση στις ηλικίες 1 και 3 ετών, σχετίζονται με προβλήματα προσοχής στα 7 (98). Άλλη μελέτη, χρησιμοποιώντας την ίδια βάση δεδομένων, με διαφορετική μεθοδολογία και μεγαλύτερη ηλικία παιδιών δεν βρήκε συσχέτιση μεταξύ χρόνου τηλεθέασης στα 5 και προβλημάτων προσοχής, ένα χρόνο αργότερα (73). Μελέτη, σε 170 παιδιά 2-5 ετών, βρήκε θετικό συσχετισμό μεταξύ τηλεθέασης και υπερκινητικότητας είναι καθοριστική στην διαμόρφωση της λειτουργίας του εγκεφάλου (73).

Ανασκόπηση πειραματικών μελετών σε παιδιά προσχολικής ηλικίας έδειξε ότι, η παρακολούθηση κινουμένων σχεδίων έχει αρνητική επίδραση στις ικανότητες προσοχής (75).

Παιδιά που βλέπουν πολύ τηλεόραση διαβάζουν λιγότερο και έχουν χαμηλότερες επιδόσεις και λιγότερο επιτυχημένη εκπαιδευτική πορεία (60,72). Εξαίρεση αποτελούν τα παιδιά που παρακολουθούν εκπαιδευτικά προγράμματα(10,74).

Διαχρονική έρευνα σε 1037 εφήβους, από την γέννησή τους, έως τα 15, προκειμένου να αξιολογηθεί η επίδραση της παρακολούθηση τηλεόρασης κατά την παιδική ηλικία, στις ικανότητες προσοχής κατά την εφηβεία βρήκε ότι, ο μέσος χρόνος παρακολούθησης τηλεόρασης στην παιδική ηλικία σχετίζεται σημαντικά με προβλήματα προσοχής στην εφηβεία. Ο συσχετισμός παρέμεινε σταθερός , ακόμη και μετά τον έλεγχο για πρώιμα προβλήματα προσοχής, γνωστική ικανότητα στα 5, φύλο και κοινωνικοοικονομικό επίπεδο (p<0,02, 0,09 SD αύξηση στα προβλήματα προσοχής, για κάθε επιπλέον 50 λεπτά παρακολούθησης τηλεόρασης) (77). Τα ευρήματα αυτά υποστηρίζουν την υπόθεση ότι η παρακολούθηση τηλεόρασης στην παιδική ηλικία συνεισφέρει στην ανάπτυξη προβλημάτων προσοχής.

Ως προς την επίδραση των βιντεοπαιχνιδιών, έχει βρεθεί σημαντική αύξηση στην διάσπαση προσοχής (p<0.001) καθώς και αρνητική επίδραση στην σχολική επίδοση και στην κοινωνικότητα, σε εφήβους που έπαιζαν παιχνίδια σε κονσόλα ή στο διαδίκτυο, πάνω από 1 ώρα/ημέρα (78). Δεν έχει διευκρινιστεί κατά πόσον η αυξημένη χρήση βιντεοπαιχνιδιών προκαλεί προβλήματα προσοχής, ή προκαλείται από ήδη παρούσα Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ). Υπάρχουν ενδείξεις ότι παιδιά με ΔΕΠΥ δεν παίζουν περισσότερο από παιδιά χωρίς ΔΕΠΥ, αλλά παρουσιάζουν συχνότερα προβληματική συμπεριφορά απώλεια ελέγχου και εξάρτηση, όταν πρέπει να διακόψουν το παιχνίδι (29). Αν και τα βιντεοπαιχνίδια οξύνουν την προσοχή για ερεθίσματα που εμφανίζονται στην περιφέρεια του οπτικού πεδίου, η γρήγορη μετατόπιση της προσοχής που απαιτούν, πιθανόν προκαλεί προβλήματα στην επικέντρωση της προσοχής (31). Πώς σχετίζονται τα προβλήματα προσοχής με τον τύπο περιεχομένου; Είναι τα μικρά παιδιά περισσότερο ευάλωτα; Μικρότερη ηλικία και εκπομπές με βίαιο περιεχόμενο είναι σημαντικοί παράγοντες κινδύνου. Εκπαιδευτικά προγράμματα και ηλικία άνω των 3 ετών δεν φαίνεται να σχετίζονται με προβλήματα ρύθμισης προσοχής. Πρόσφατη έρευνα διαπίστωσε σημαντική γλωσσική καθυστέρηση σε παιδιά 8-16 μηνών, που παρακολουθούσαν παιδικές «εκπαιδευτικές» βιντεοταινίες (76). Η επίδραση των ΜΜΕΨ στην προσοχή μπορεί να οφείλεται στο ότι: 1. Η πολύ γρήγορη διαδοχή εικόνων υπερδιεγείρει και πιθανόν επιδρά αρνητικά στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο (79) Παιδιά κάτω των 3 ετών δεν έχουν αναπτύξει επαρκώς την εγκεφαλική ωρίμανση και τις γνωστικές δεξιότητες που απαιτούνται για την αποκωδικοποίηση σύνθετων ερεθισμάτων, όπως αυτά της τηλεόρασης. Για την φυσιολογική εξέλιξη είναι απαραίτητα το ανθρώπινο πρόσωπο και η διαπροσωπική σχέση, όχι εικόνες στην οθόνη (80) 2. Τα ΜΜΕΨ, προσφέρουν εύκολη και ξεκούραστη διασκέδαση. Η γρήγορη εναλλαγή σκηνών και οι τεχνικές που ελκύουν την προσοχή, κάνουν την σχολική εργασία να φαίνεται αργή, βαρετή και υπερβολικά απαιτητική και οδηγούν σε πνευματική τεμπελιά. (10,77). ΑΛΛΕΣ ΠΙΘΑΝΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Ύπνος: Η παρουσία τηλεόρασης στο παιδικό δωμάτιο συνδέεται με προβλήματα ύπνου (1). Μελέτη παραμέτρων του ύπνου και της μνήμης σε παιδιά, μετά από υπερβολική χρήση ηλεκτρονικού παιγνιδιού, έδειξε σημαντική επίδραση στην αρχιτεκτονική του ύπνου (καθυστέρηση έναρξης, μείωση του ύπνου βραδέων κυμάτων, αυξημένη διάρκεια 2ου σταδίου) και αρνητική επίδραση στην λεκτική μνήμη. Η παρακολούθηση τηλεόρασης μείωσε την επάρκεια του ύπνου, χωρίς όμως επίδραση στα στάδια (81).

Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου: Kλοπές, διακοπή σχολείου, οδήγηση χωρίς άδεια, χρήση ουσιών, έχουν παρατηρηθεί σε εφήβους που κάνουν αυξημένη χρήση ΜΜΕΨ (4).

Σχολική επίδοση: Προοπτική μελέτη σε δείγμα 6486 εφήβων στις Η.Π.Α. έδειξε ότι, η παρακολούθηση οπτικών ΜΜΕΨ έχει σημαντική αρνητική επίδραση στη σχολική επίδοση. Η επίδραση είναι έμμεση, μέσω αύξησης στην αναζήτηση ερεθισμάτων, στην χρήση ουσιών και στην προβληματική συμπεριφορά στο σχολείο, και εξαρτάται από το βαθμό ακαταλληλότητας των παρακολουθούμενων προγραμμάτων (82).

Προβλήματα διατροφής: Έκθεση στα ΜΜΕΨ σχετίζεται με παχυσαρκία και διαταραγμένη εικόνα του σώματος, που μπορεί να οδηγήσει σε διαταραχές διατροφής (63,83). H αυξημένη παρακολούθηση τηλεόρασης θεωρείται παράγοντας που συντελεί στην παιδική παχυσαρκία. (60). Προοπτική μελέτη 3 ετών σε παιδιά 3-4 ετών, βρήκε θετικό συσχετισμό μεταξύ παρακολούθησης τηλεόρασης και αυξημένο Δείκτη Σωματικής Μάζας, που γίνεται ισχυρότερος καθώς το παιδί μεγαλώνει (84). Σύμφωνα με Κυπριακή μελέτη, κορίτσια που περνούν > 4 ώρες παρακολουθώντας τηλεόραση και DVD, είναι 3 φορές πιθανότερο να αναπτύξουν παχυσαρκία (85). Προοπτική μελέτη σε παιδιά από την γέννηση μέχρι τα 15 βρήκε σημαντική συσχέτιση αυξημένου Δείκτη Σωματικής Μάζας με τις ώρες τηλεθέασης. Μάλιστα το μέγεθος επίδρασης ήταν σημαντικότερο από την πρόσληψη θερμίδων και την σωματική δραστηριότητα (86). Σύμφωνα με άλλη προοπτική μελέτη, υπερβολική τηλεθέαση κατά την παιδική ηλικία, σχετίζεται με παχυσαρκία και προβλήματα στο καρδιαγγειακό σύστημα, που μάλιστα παραμένουν στην ενήλικη ζωή ακόμα και αν μειωθεί η χρήση τηλεόρασης (87).

Tα πρότυπα σωματικής διάπλασης που προβάλλουν τα ΜΜΕΨ, επηρεάζουν τους νέους. Μέσα στην τελευταία 30ετία τα γυναικεία πρότυπα γίνονται όλο και πιο αδύνατα, γεγονός που ωθεί ευάλωτες έφηβες να αναπτύξουν διαταραγμένη εικόνα σώματος και χαρακτηριστικά νευρογενούς ανορεξίας.

Oι γονείς πρέπει να ενθαρρύνουν την υγιεινή διατροφή, την άσκηση και δραστηριότητες που αναπτύσσουν τις ικανότητες και την αυτοπεποίθηση.

Σωματικά προβλήματα: Η χρήση βιντεοπαιγνιδιών έχει συσχετιστεί με προβλήματα της οράσεως, όπως παροδικές διαταραχές της σύγκλισης και αύξηση της μυωπίας (88). Έχουν αναφερθεί επίσης ανεξήγητα συμπτώματα, όπως πονοκέφαλοι, πόνοι στον θώρακα και στην κοιλιά και εξάντληση, τα οποία υποχώρησαν μετά από διακοπή της ενασχόλησης με ηλεκτρονικά παιγνίδια (28, 88).

Eκτοπισμός δραστηριοτήτων: Πρόσφατη επιδημιολογική έρευνα έδειξε ότι 23- 25% των εφήβων θυσιάζουν χρόνο μελέτης/εργασίας, για να παίξουν ηλεκτρονικά – διαδικτυακά παιγνίδια (25). Η κατανάλωση σημαντικού χρόνου στα ηλεκτρονικά μέσα, έχει σαν αποτέλεσμα τον εκτοπισμό άλλων δραστηριοτήτων, όπως αθλητισμό, διάβασμα, καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, εθελοντισμό και συμμετοχή στην ζωή της κοινότητας. Οι δραστηριότητες αυτές μπορούν να ασκήσουν προστατευτικό ρόλο στην εμφάνιση ανεπιθύμητων συμπεριφορών και συνεισφέρουν στην καλή φυσική κατάσταση και στην ανάπτυξη υγιούς κοινωνικότητας.

ΜΕ ΠΟΙΟΥΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΤΑ ΜΜΕΨ;

1. Σύμφωνα με την κοινωνική γνωσιακή θεωρία που διατύπωσε ο Bandura, οι άνθρωποι μαθαίνουν συμπεριφορές ακούγοντας ή διαβάζοντας οδηγίες, επαναλαμβάνοντας και εξασκώντας πρακτικές και διδασκόμενοι από τις συνέπειες των πράξεών τους. Μαθαίνουν επίσης, παρατηρώντας τους άλλους. Η μάθηση μέσω παρατήρησης είναι ιδιαίτερα σημαντική κατά την παιδική ηλικία και μπορεί να γίνεται είτε άμεσα, βλέποντας ένα πρόσωπο να εκτελεί μία πράξη στην πραγματικότητα, είτε υποκατάστατα, βλέποντας μία πράξη να εκτελείται εικονικά. Πιο αποτελεσματική είναι η μάθηση διά της παρατήρησης, όταν βλέπει κάποιος τόσο ένα μοντέλο συμπεριφοράς, όσο και τις συνέπειές του.

Η μάθηση μέσω παρατήρησης είναι εξαιρετικά ισχυρή, μπορεί να καταργεί εκμαθημένες συμπεριφορές και γι αυτό χρησιμοποιείται στην θεραπεία των φοβικών καταστάσεων.

Εάν ένα παιδί δει μία συμπεριφορά να εκτελείται στην τηλεόραση από συνομηλίκους ή πρόσωπα που θαυμάζει, εύκολα την υιοθετεί ακόμη κι αν έχει μάθει από τους γονείς ότι η συμπεριφορά δεν είναι αποδεκτή. Επί πλέον, εάν δει ότι οι συνέπειες μίας μη αποδεκτής πράξης είναι ευχάριστες, ή δεν υπάρχουν αρνητικές συνέπειες, ενθαρρύνεται να μιμηθεί την πράξη αυτή.

Οι επιδράσεις μπορεί να δρουν συσσωρευτικά, δηλαδή η επαναλαμβανόμενη έκθεση πολλαπλασιάζει το αποτέλεσμα.

2. Σύμφωνα με το Γενικό Μοντέλο Μάθησης (General Learning Model), κάθε εμπειρία μάθησης έχει γνωστικές, συναισθηματικές και σωματικές επιδράσεις. Χαρακτηριστικά του ατόμου και της κατάστασης αλληλεπιδρούν κατά την διαδικασία της μάθησης(31). Η διαδικασία αυτή διαμορφώνεται από την εσωτερική κατάσταση (σωματική διέγερση, συναισθήματα, σκέψεις) του ατόμου την δεδομένη στιγμή. Η μάθηση μπορεί να αφορά σε πληροφορίες, συμπεριφορές, αντιλήψεις, στάσεις, πεποιθήσεις, συναισθηματικές αντιδράσεις.

Οι επιθετικές σκέψεις (επιθετικές πεποιθήσεις, στάσεις, αντιληπτικά σχήματα, προσδοκίες, σενάρια συμπεριφοράς) είναι η πιο σημαντική παράμετρος στην διαμόρφωση επιθετικών συμπεριφορών μακροπρόθεσμα (34).

3. Υπόθεση του «σούπερ» συνομήλικου: Οι έφηβοι είναι ευάλωτοι στην πίεση της ομάδας συνομηλίκων, δηλαδή στο να μοιάζουν και να κάνουν ότι και οι άλλοι έφηβοι της ηλικίας τους. Με τον ίδιο τρόπο, αισθάνονται υποχρεωμένοι να ακολουθήσουν συμπεριφορές και ιδεολογίες που προβάλλουν τα μέσα σαν πρότυπο, σαν κάτι που «το πιστεύουν και το κάνουν όλοι οι άλλοι»

4. Τα παιδιά και οι έφηβοι (αλλά και κάποιοι ενήλικες) τείνουν να πιστεύουν ότι ο κόσμος που προβάλλεται στα Μέσα, είναι «ο αληθινός κόσμος», και ότι όσα ακούν και βλέπουν είναι πιστή απεικόνιση του πως συμπεριφέρονται οι ενήλικες στην πραγματική, καθημερινή ζωή Σχηματίζουν επομένως την γνώμη, ότι το φυσιολογικό είναι να συμπεριφέρονται οι ενήλικες βίαια, απάνθρωπα, με διαρκείς σεξουαλικές διαθέσεις, χωρίς ηθικές αναστολές, χωρίς αίσθημα δικαίου, και όλα αυτά διανθισμένα με άφθονη χρήση βλαπτικών και απαγορευμένων ουσιών!

5. Οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μία αυτόματη συναισθηματική απάντηση αποστροφής, σε σκηνές βίας, που εκφράζεται με αλλαγές σε σωματικές παραμέτρους (καρδιακός ρυθμός, αγωγιμότητα δέρματος, πίεση κλπ). Η αντίδραση αποστροφής βοηθά στην αναστολή επιθετικών συμπεριφορών.

Απευαισθητοποίηση ονομάζεται το φαινόμενο όπου, επαναλαμβανόμενη έκθεση στην βία έχει ως αποτέλεσμα μειωμένη αντίδραση και ανησυχία γι’ αυτήν. Πρόκειται για ασυνείδητη διαδικασία και χαρακτηρίζεται από μείωση ή εξάλειψη των γνωστικών, συναισθηματικών, σωματικών και τελικά των συμπεριφερικών αντιδράσεων στην παρουσία ενός ερεθίσματος που περιέχει βία. Η χρήση βίαιων ΜΜΕΨ, συνδέεται με απευαισθητοποίηση στην βία της πραγματικής ζωής (32,40,92,93).

Σε πειραματική έρευνα, παιδιά 11 ετών παρακολούθησαν για 15΄ είτε ένα δράμα που περιείχε έγκλημα, είτε έναν αγώνα μπάσκετ. Κατόπιν τους ανατέθηκε η εποπτεία δύο μικρότερων παιδιών, που άρχισαν να μαλώνουν. Τα παιδιά που είδαν το δράμα ήταν 5 φορές λιγότερο πιθανόν να προσφέρουν βοήθεια (11).

Σε άλλη έρευνα, παιδιά 12 ετών που κατανάλωναν πολύ χρόνο σε βίαια παιγνίδια, είχαν μειωμένη ευαισθησία σε σήματα που φυσιολογικά ενεργοποιούν διαδικασίες ηθικής αξιολόγησης και προσφορά βοήθειας (40).

Η μείωση της συμπάθειας και βοήθειας, επιτείνεται σε μακροχρόνια έκθεση.

Η απευαισθητοποίηση έχει ως συνέπεια την αύξηση της ανοχής της βίας στον πραγματικό κόσμο, καθώς και την αύξηση της απάθειας, της αδιαφορίας για τα συναισθήματα και την κατάσταση των άλλων.

6. Τα βιντεοπαιχνίδια, απαιτούν υπερεπαγρύπνηση για γρήγορο εντοπισμό πιθανής απειλής, καθώς και άμεση αντίδραση στην απειλή / στόχο. Η διαδικασία αυτή, μέσω της επανάληψης, μπορεί να οδηγήσει σε αυτοματοποιημένους τρόπους αντίληψης και σενάρια συμπεριφοράς. Σε συνδυασμό με την απευαισθητοποίηση, μειώνει την ικανότητα αναστολής και ελέγχου των επιθετικών απαντήσεων. Πχ, ένα τυχαίο σπρώξιμο στο παιγνίδι μπορεί να εκληφθεί ως σκόπιμο, και το παιδί να αντιδράσει με δυσανάλογη επιθετικότητα.

7. Μετά από παρακολούθηση βίας, συναισθήματα θυμού που προκαλούνται από κάποιο άλλο γεγονός, βιώνονται πολύ πιο έντονα, επειδή μέρος της διέγερσης- φόρτισης από την παρακολούθηση βίας αποδίδεται λανθασμένα στο άλλο γεγονός. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται μετατόπιση της διέγερσης. (34)

8. Οι έφηβοι (αλλά και οι ενήλικες σε μικρότερο βαθμό) έχουν την πεποίθηση ότι τα ΜΜΕΨ επηρεάζουν τους άλλους, όχι όμως και τον εαυτό τους. Το φαινόμενο αυτό έχει ονομαστεί «επίδραση στο τρίτο πρόσωπο» (third-person effect). Αυτό σημαίνει ότι, ενώ αναγνωρίζουν την δύναμη που έχουν τα μέσα να επηρεάζουν άτομα της ηλικίας τους, δεν αισθάνονται ότι οι ίδιοι κινδυνεύουν, ώστε να προσέχουν και να αντιμετωπίζουν με κριτική διάθεση όσα βλέπουν.

9. Στην εφηβεία η νευρολογική ωρίμανση δεν έχει ολοκληρωθεί. Ο προμετωπιαίος λοβός του εγκεφάλου, που σχετίζεται με την κριτική ικανότητα, την αξιολόγηση των συναισθημάτων, την κατανόηση των συναισθημάτων των άλλων και την κοινωνική συμπεριφορά, ωριμάζει τελευταίος.

Απεικονιστικές μελέτες παρέχουν ενδείξεις, ότι ο προμετωπιαίος φλοιός απενεργοποιείται κατά την διάρκεια του βιντεοπαιχνιδιού, με αποτέλεσμα να επηρεάζονται οι γνωστικές λειτουργίες και η κατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά (27). Διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου των παιδιών ενεργοποιούνται κατά την παρακολούθηση βίαιων και μη βίαιων σκηνών (91).

Έκθεση σε βίαια βιντεοπαιχνίδια , σύμφωνα με μελέτες fMRI , προκαλεί μείωση της δραστηριότητας σε περιοχές της έλικας του προσαγωγίου, που σχετίζονται με καταστολή της συναισθηματικής πληροφορίας.(91)

Άτομα με ιστορικό υψηλής έκθεσης σε βίαια βιντεοπαιχνίδια, έχουν μειωμένο εύρος στο Ρ300 συστατικό των προκλητών δυναμικών (ERP), όταν τους παρουσιάζονται εικόνες βίας (Το Ρ300, σχετίζεται θετικά με την ενεργοποίηση του συστήματος αποστροφής). Παράλληλα, αυτή η μειωμένη εγκεφαλική δραστηριότητα, σχετίζεται με αυξημένη επιθετική συμπεριφορά, σε μία επόμενη δοκιμασία (93).

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΥΓΕΙΑΣ;

Αν και η Ιατρική κοινότητα αναγνωρίζει τις αρνητικές επιπτώσεις της εικονικής βίας, οι παραγωγοί των θεαμάτων, οι γονείς, η κοινή γνώμη και η Πολιτεία, διστάζουν να αποδεχθούν το πρόβλημα και να δράσουν αναλόγως (12,32,94).

Παρά το ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ερευνών αποδεικνύει και οι περισσότερες επιστημονικές οργανώσεις δηλώνουν ότι η βία προκαλεί βία, η βιομηχανία του θεάματος αρνείται τα ευρήματα, ή τα θεωρεί αμελητέα (105).

Είναι όμως πράγματι μικρού μεγέθους οι επιδράσεις των ΜΜΕΨ;

Πολλές ανασκοπήσεις καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι η βία στα ΜΜΕΨ αποτελεί σημαντικό κίνδυνο για την Δημόσια Υγεία. (4,5,9,19,31,35,95,96,)

Αξιόπιστες μεθοδολογικά έρευνες, δείχνουν σημαντική συσχέτιση (effect-size r= 0,26) μεταξύ βίας στην οθόνη και επιθετικότητας στην πραγματική ζωή, που μάλιστα είναι μεγαλύτερη από την συσχέτιση παθητικού καπνίσματος – καρκίνου πνεύμονα, πρόσληψης ασβεστίου – οστικής μάζας, μαστογραφίας – πρόληψης καρκίνου μαστού, και χρήσης προφυλακτικών – μειωμένου κινδύνου AIDS (103).

Ωρισμένες μετααναλύσεις υποστηρίζουν ότι η επίδραση της βίας στα ΜΜΕΨ στην επιθετική συμπεριφορά είναι μικρότερη (effect size r=0,14) και δεν παρουσιάζει τεκμηριωμένα σημαντικούς κινδύνους για την Δημόσια Υγεία (97,99). Θα πρέπει όμως να επισημανθούν τα εξής:

1. Μεταανάλυση του 2009 (97) αφορά σε άρθρα που δημοσιεύτηκαν μετά το 1998. Όμως η τεκμηρίωση της αιτιώδους σχέσης βασίζεται σε μακροχρόνιες προοπτικές μελέτες που έγιναν πριν από το 1998 οι δε μετέπειτα έρευνες εστιάζουν κυρίως σε διερεύνηση επί μέρους παραμέτρων (33, 54). Οι συγγραφείς αποκλείουν προηγούμενες έρευνες διότι, «πιθανώς παλαιότερες έρευνες ήταν λιγότερο αξιόπιστες» και «ίσως μολύνουν πιο σύγχρονες και αξιόπιστες έρευνες». Αλλά, σύμφωνα με τους Anderson και Bushman, μεθοδολογικά ασθενέστερες μελέτες δείχνουν μικρότερα μεγέθη επίδρασης από ότι μεθοδολογικά ισχυρές μελέτες, άρα μετααναλύσεις που συμπεριλαμβάνουν «λιγότερο αξιόπιστες μελέτες» υποεκτιμούν αντί να μεγεθύνουν το πρόβλημα.

2. Η πιθανή βλάβη που απορρέει από έναν παράγοντα κινδύνου, προκύπτει τόσο από το μέγεθος της επίδρασης, όσο και από τον χρόνο έκθεσης. Αυτό σημαίνει, ότι ακόμα κι αν η επίδραση της εικονικής βίας ήταν μικρότερη, ο χρόνος έκθεσης είναι ιδιαίτερα μεγάλος (περίπου όσο η ημερήσια σχολική παρακολούθηση), ώστε να υπάρχει δικαιολογημένη ανησυχία.

3. Ο πληθυσμός που εξετάστηκε περιλαμβάνει ανηλίκους (59%) όσο και ενηλίκους (41%). Στους ανηλίκους η επίδραση είναι μεγαλύτερη από ότι στους ενηλίκους.

Η αντιπαράθεση εστιάζει επίσης στην μεθοδολογία, στα κριτήρια επιλογής ερευνών στις μετααναλύσεις, στον τρόπο αξιολόγησης της επιθετικότητας και στην μέθοδο της στατιστικής επεξεργασίας (99,102). Ασκείται κριτική στις πειραματικές εργαστηριακές μελέτες διότι, αν και είναι αξιόπιστες, τα συμπεράσματά τους δεν είναι γενικεύσιμα σε πραγματικές συνθήκες. Από την άλλη, στις μελέτες σε φυσικό περιβάλλον, δεν ελέγχονται οι συγχυτικές παράμετροι και οι μελέτες αυτές δεν προσφέρονται για κατανόηση σχέσεων αιτίου – αποτελέσματος. Τα ζητήματα αυτά πάντως αφορούν σε όλη την έρευνα της ψυχολογίας της συμπεριφοράς.

Έχει εκφραστεί η άποψη ότι, η κοινωνία δεν πρέπει να περιορίζει με «υπερπροστατευτικό τρόπο» την αυτονομία, τις ελευθερίες και τον ιδιωτικό χώρο των παιδιών (100). Η βιομηχανία του θεάματος ισχυρίζεται ότι, απλώς αντικατοπτρίζει την βία που υπάρχει στην κοινωνία, όπως κάθε μορφή τέχνης (103). Όμως, το 50% των εγκλημάτων που αναπαριστώνται στην τηλεόραση είναι φόνοι, σε σύγκριση με το 0,2% , που αναφέρεται από το FBI. Ο κριτικός κινηματογράφου M Medved, σχολιάζει: « 7 από τους 150 χαρακτήρες που εμφανίζονται κάθε βράδυ στην τηλεόραση, σκοτώνονται. Εάν αυτό αντικατόπτριζε την πραγματικότητα, σε 50 ημέρες θα είχε σκοτωθεί όλος ο πληθυσμός των ΗΠΑ! »

H θεωρία της «κάθαρσης» (Feshbach 1955) υποστηρίζει ότι, η παρακολούθηση βίας μπορεί να επηρεάσει θετικά την συμπεριφορά, «χρησιμεύοντας σαν βαλβίδα εκτόνωσης για επιθετικές παρορμήσεις, που διαφορετικά θα συμπιέζονταν και κάποτε θα εκρήγνυντο». Ο A Brill, που εισήγαγε τις ψυχαναλυτικές τεχνικές στις ΗΠΑ, συνιστούσε στους ασθενείς του να παρακολουθούν έναν αγώνα μπόξ κάθε μήνα, και ο Mackenzie συνιστά την παρακολούθηση βίας στην τηλεόραση από τα παιδιά. Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με απόψεις που στην ουσία προτείνουν εξοικείωση και απευαισθητοποίηση προς περιεχόμενο που τρομάζει ή σοκάρει (πχ, «τα παιδιά μπορούν να επιλέγουν υλικό που είναι λίγο πιο έντονο από αυτό που αντέχουν, και θα διαπιστώσουν ότι οι συναισθηματικές τους αντιδράσεις δεν διαρκούν πολύ»!) (66) Επί πλέον, η «θετική» επίδραση της βίας μέσω της «κάθαρσης», δεν επιβεβαιώνεται από την έρευνα.

Τα ΜΜΨΕ δεν ενημερώνουν σωστά το κοινό για τα προβλήματα που θεωρούνται ότι προκαλούν (103) Επίσης η εκτίμηση της καταλληλότητας των θεαμάτων ανά ηλικία, γίνεται από τον παραγωγό και δεν είναι αξιόπιστη (104).

Η έρευνα στην Ελλάδα, καλείται να απαντήσει, μεταξύ άλλων:

1. Ποιος ο ρόλος των ΜΜΕΨ στη ζωή των νέων; Με τι τρόπο τα χρησιμοποιούν;

2. Ποιες ατομικές παράμετροι υγείας επηρεάζονται από την χρήση ΜΜΕΨ;

3. Πώς επηρεάζεται η εξέλιξη και η γνωστική ανάπτυξη;

4. Ποια η σημασία και οι συνέπειες για την φύση της παιδικής ηλικίας, τις οικογενειακές και διαπροσωπικές σχέσεις, τις κοινωνικές αξίες;

5. Τι δυνατότητες παρέχονται για δημιουργικότητα, μάθηση, και άλλες θετικές χρήσεις των οπτικοακουστικών τεχνολογιών;

ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ;

Α) Επιμόρφωση

Οι βλαπτικές επιδράσεις των ΜΜΕΨ ανέδειξαν την ανάγκη μόρφωσης του κοινού, ώστε να καταλάβει και να περιορίσει την ακατάλληλη χρήση και να κάνει λογική και εποικοδομητική κατανάλωση των ΜΜΕΨ (60,100).

Η μόρφωση για τα ΜΜΕΨ, βοηθά στην ανάλυση, επεξεργασία και κατανόηση του περιεχομένου τους. Στηρίζεται στις εξής αρχές:

1. Τα ΜΜΕΨ έχουν οικονομικές διασυνδέσεις και συμφέροντα και συχνά αποτελούν ισχυρά μονοπώλια

2. . Τα ΜΜΕΨ εκπέμπουν ιδεολογικά μηνύματα και αξίες

3 . Όλα τα μηνύματα των ΜΜΕΨ, είναι κατασκευασμένα και δεν αντανακλούν απαραίτητα την πραγματικότητα.

4. Τα μηνύματα των ΜΜΕΨ διαμορφώνουν την αντίληψη μας για την πραγματικότητα και τον τρόπο που κατανοούμε τον κόσμο.

5. Χρησιμοποιούν ποικιλία τεχνικών, επηρεάζουν περισσότερο όταν στοχεύουν στο συναίσθημα, και είναι σε θέση να κάνουν τους ανθρώπους περισσότερο να αντιδρούν, παρά να σκέπτονται.

6. Διαφορετικοί άνθρωποι αντιδρούν στα μηνύματα των ΜΜΕΨ με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με την ηλικία, μόρφωση, ιδιοσυγκρασία κλπ. , καθώς και την επίγνωση και εφαρμογή των ανωτέρω αναφερόμενων αρχών.

Ένα «μορφωμένο» άτομο είναι σε θέση να περιορίσει τον χρόνο, να αναπτύξει ικανότητες κρίσης και επιλογής και να κατανοεί τις πολιτικές, κοινωνικές και συναισθηματικές προεκτάσεις των ΜΜΕΨ.

Πολλές χώρες έχουν εντάξει προγράμματα επιμόρφωσης στην σχολική εκπαίδευση, ως τρόπο αντιμετώπισης των βλαπτικών μηνυμάτων που προσλαμβάνουν οι νέοι από τα ΜΜΕΨ. Έχουν επίσης ιδρυθεί ειδικοί οργανισμοί (www.acmecoalition.org, http://www.amlainfo.org,).

Β) Ρόλος των γονέων

Οι γονείς, συχνά δεν γνωρίζουν τον χρόνο που περνά το παιδί στην χρήση ΜΜΕΨ (αναφέρουν πολύ λιγότερο χρόνο απ’ ότι αναφέρει το παιδί), ούτε το είδος του υλικού που παρακολουθεί όταν είναι μόνο του (5.) Επίσης βάζουν χαμηλά στην λίστα των προτεραιοτήτων τους την ανάγκη για έλεγχο, διαπραγμάτευση και συζήτηση για την χρήση των ΜΜΕΨ. Σε έρευνα το 2005, μόνο το 23% των γονέων έθεσε κανόνες στην χρήση του Η/Υ, 16% στο είδος μουσικής, 13% στα προγράμματα της τηλεόρασης, το 12% στα βιντεοπαιγνίδια. Μόνο 25% χρησιμοποίησαν τεχνολογίες γονεϊκού ελέγχου στον Η/Υ και 6% στην τηλεόραση (20).

Η εύκολη πρόσβαση στα μέσα, αυξάνει την χρήση (9). Παιδιά με τηλεόραση στο υπνοδωμάτιο, βλέπουν 1 ½ ώρα την ημέρα περισσότερο. Αυξημένη χρήση γίνεται και όταν υπάρχει κονσόλα για βιντεοπαιχνίδια ή υπολογιστής στο υπνοδωμάτιο.

Συνιστάται στους γονείς:

1. Να διδάσκουν στο παιδί προσεκτική επιλογή προγραμμάτων.

2. Να παρακολουθούν τα προγράμματα με το παιδί και να συζητούν μαζί του το περιεχόμενο.

3. Να διδάξουν στα παιδιά πως να κρίνουν και να αξιολογούν τα προγράμματα.

4. Να μειώσουν τον χρόνο που αφιερώνεται από το παιδί στην χρήση ΜΜΕΨ συνολικά, σε όχι περισσότερο από 1-2 ώρες ημερησίως.

5. Να χρησιμοποιούν τεχνολογίες γονεϊκού ελέγχου.

6. Να αποτελούν οι ίδιοι πρότυπα καλής χρήσης των ΜΜΕΨ με το να περιορίσουν τον χρόνο που καταναλώνουν σε αυτά και να είναι επιλεκτικοί στο περιεχόμενο.

7. Να αφιερώνουν χρόνο στα παιδιά και να μην χρησιμοποιούν την τηλεόραση σαν «μπειμπυσίτερ».

8. Να ενθαρρύνουν εναλλακτικές δραστηριότητες.

9. Να ενθαρρύνονται οι εκπαιδευτικές και δημιουργικές δυνατότητες των Μέσων.

10. Δεν επιτρέπεται η παρουσία ηλεκτρονικών μέσων (τηλεόραση, υπολογιστής, βιντεοπαιχνίδια) στα δωμάτια των παιδιών.

11. Δεν επιτρέπεται σε παιδιά μικρότερα των δύο ετών να παρακολουθούν τηλεόραση

12. Όταν αντιλαμβάνονται προβολή ακατάλληλων μηνυμάτων, να διαμαρτύρονται προς τους αρμόδιους φορείς.

Ως προς το διαδίκτυο:

1 Να χρησιμοποιούν φραγμούς και να εποπτεύουν την χρήση του διαδικτύου

2 Να διδάξουν στα παιδιά ότι οι άνθρωποι που γνωρίζουν μέσω διαδικτύου, δεν είναι πάντα αυτό που παρουσιάζονται ότι είναι.

3. Να διδάξουν τα παιδιά να προβληματίζονται για την πηγή και τα κίνητρα των πληροφοριών – μηνυμάτων του διαδικτύου, και να απαντούν στις εξής ερωτήσεις: Ποιος είναι η πηγή του μηνύματος; Τι κάνει για να ελκύσει την προσοχή μου; Ποιες απόψεις υποστηρίζει, επιτίθεται ή παραλείπει το μήνυμα; Ποια είναι τα κίνητρα του αποστολέα; Πώς με επηρεάζει; Πώς θα αντιλαμβανόταν και πώς θα αντιδρούσε στο μήνυμα κάποιος άλλος;

Όταν οι γονείς θέτουν κανόνες (και τους τηρούν), υπάρχουν αποτελέσματα. Παιδιά που οριοθετούνται στην χρήση ΜΜΨΕ, τα χρησιμοποιούν 2 ώρες λιγότερο, από ότι παιδιά χωρίς οριοθέτηση.

Γ) Ρόλος των ειδικών υγείας

Οι Ψυχίατροι, Παιδίατροι και άλλοι ειδικοί, μπορούν να ενσωματώσουν στην εξέταση παιδιών και εφήβων, δύο πολύ σύντομες ερωτήσεις:

1) Πόση ώρα καταναλώνεις συνολικά στην χρήση ηλεκτρονικών Μέσων καθημερινά;

2) Υπάρχει τηλεόραση, ή υπολογιστής στο υπνοδωμάτιο;

Με τον τρόπο αυτό, αποκτούνται πληροφορίες για ζητήματα υγείας, αλλά και υπογραμμίζονται οι συνέπειες της κακής χρήσης των ΜΜΕΨ. Μετά από σύντομη παρέμβαση τέτοιου τύπου σε παιδιατρική παρακολούθηση ρουτίνας, ο χρόνος χρήσης ΜΜΨΕ μετά 6 μήνες, ήταν πολύ μειωμένος(106).

-Η Ιατρική κοινότητα θα πρέπει να συμπεριλάβει ζητήματα σχετικά με τα ΜΜΕΨ, σε συζητήσεις για την υγεία των ανηλίκων, στην έρευνα και στην ιατρική εκπαίδευση.

– Ενημέρωση γονέων, δασκάλων και της κοινότητας για τις επιδράσεις των ΜΜΕΨ

– Θα ήταν ίσως σκόπιμο να δημιουργηθεί από τον Πανελλήνιο Ιατρικό Σύλλογο μία επιτροπή, για τις επιπτώσεις στην Δημόσια Υγεία, που θα μπορούσε να ενημερώνει και να συντονίζει συναρμόδιους φορείς.

Δ) Η βιομηχανία του θεάματος, οφείλει να αναλάβει την ευθύνη για τον αντίκτυπο των προϊόντων της στην Δημόσια Υγεία.

Επίσης, μπορεί να δημιουργεί προϊόντα που ενισχύουν επιθυμητές συμπεριφορές, πχ, επίλυση συγκρούσεων χωρίς βία, κοινωνικές και άλλες δεξιότητες, συμπεριφορά αλληλοβοήθειας, αγωγή υγείας, σεξουαλικότητα στα πλαίσια μιας σχέσης με δέσμευση, αγάπη και υπευθυνότητα.

Ε) Η Πολιτεία χρειάζεται να ρυθμίζει νομοθετικά την χρήση των ΜΜΕΨ, βασιζόμενη στα επιστημονικά δεδομένα.

ΣΥΖΗΤΗΣΗ

Η σύγχρονη κοινωνία απαιτεί συστηματικό έλεγχο των προϊόντων διατροφής των παιδιών, αλλά «κλείνει τα μάτια» στην ποιότητα της«πνευματικής τροφής» που καταναλώνουν.

Οι γονείς ελέγχουν τον χρόνο των παιδιών εκτός σπιτιού, ανησυχούν για τις συναναστροφές των παιδιών τους και φροντίζουν να γνωρίζουν τους φίλους τους και τις οικογένειές τους, αναζητούν μορφωμένους, αξιόπιστους και ηθικούς δασκάλους. Όμως, δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν ότι τα ΜΜΕΨ έχουν γίνει ο «κολλητός» φίλος και ο εκπαιδευτής των παιδιών τους , που μπορεί με ευκολία να διδάσκει συμπεριφορές και αξίες διαφορετικές από αυτές της οικογένειας. Τα ασφαλή όρια της οικογένειας, της γειτονιάς και της κοινότητας γίνονται διαπερατά και η προστασία των παιδιών πιο δύσκολη.

Ουσιαστικά, η επιστημονική αντιπαράθεση για το αν η βία στα ΜΜΕΨ έχει συνέπειες, έχει λήξει. Η επίδραση της εικονικής βίας στους ανήλικους είναι αρκετά μεγάλη, ώστε να αποτελεί ένα κοινωνικό πρόβλημα Δημόσιας Υγείας. (5,33) Από το 1991 και μετά, η έρευνα επικεντρώνεται στο πως πόσο και γιατί.

Ασφαλώς, η βία στα Μέσα, δεν είναι η μόνη αιτία βίας στην κοινωνία. Όμως, οποιοσδήποτε παράγοντας προκαλεί έστω και μικρή αύξηση στην βία δεν πρέπει να υποτιμάται.

Χρειάζεται να ερευνηθεί περισσότερο η επίδραση των ΜΜΕΨ σε διαφόρους τομείς, όπως της σεξουαλικότητας, χρήσης ουσιών, διατροφής, νεανικής εγκληματικότητας. Πχ, επηρεάζει το σεξουαλικό περιεχόμενο στα ΜΜΨΕ τα σεξουαλικά πρότυπα, την σεξουαλική συμπεριφορά και δραστηριότητα; τον τύπο και την σταθερότητα των σχέσεων, τη δομή της οικογένειας, τα διαζύγια;

Η έρευνα σε ανηλίκους χρειάζεται προσοχή από πλευράς δεοντολογίας, καθώς θίγει ζητήματα σχετικά με πράξεις και εμπειρίες που χαρακτηρίζονται «λανθασμένες», «παράνομες», «ντροπιαστικές», «προσωπικές».

Η διδασκαλία και ανάπτυξη κριτικών δεξιοτήτων ως προς τα ΜΜΕΨ, και μέσω της βασικής εκπαίδευσης των παιδιών είναι απαραίτητη, σ’ ένα περιβάλλον που βομβαρδίζει καθημερινά την ζωή των νέων με χειριστικά και παραπλανητικά μηνύματα.

Η θεωρία της «κάθαρσης» που υποστηρίζει την «χρησιμότητα» των βίαιων θεαμάτων επικαλείται την άποψη του Αριστοτέλη ότι ο θεατής μπορεί να «εκτονωθεί» και να απαλλαγεί από συναισθήματα λύπης, φόβου, ή και επιθετικότητας, παρακολουθώντας τα εκδραματισμένα από ηθοποιούς.

Βέβαια, η Αριστοτελική «κάθαρση» αναφέρεται στην παρακολούθηση ποιοτικών θεατρικών παραστάσεων όπου παρουσιάζονται ανάγλυφα οι συνέπειες των αρνητικών πράξεων και αποδίδεται δικαιοσύνη. O Πλάτωνας συνιστά αυστηρό έλεγχο των θεαμάτων: «Οι κριτές των θεαμάτων οφείλουν να διαθέτουν σημαντικές αρετές. Όπου οι νόμοι αναθέτουν την κρίση στην πλειοψηφία των θεατών (βλ δείκτες τηλεθέασης) διαφθείρονται οι δημιουργοί, καθώς προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις αμφίβολης αξίας επιθυμίες των κριτών τους. Αυτό είναι καταστροφικό για την ποιότητα της απόλαυσης των θεατών, που θα έπρεπε να καλλιεργούνται, ακούγοντας πράγματα καλύτερα από τις προτιμήσεις τους». (107) «Αν ήμουν νομοθέτης θα επέβαλα την εσχάτη των ποινών σε όποιον τολμούσε να πει, ότι υπάρχουν άνθρωποι ανήθικοι που ζουν όμορφα». (107) «Ο έμφρων νομοθέτης θα έπρεπε να υποχρεώσει τους μεγαλύτερους να σέβονται τους νέους και να προσέχουν πάντα, μην τυχόν κάποιος νέος τους δει ή τους ακούσει να κάνουν ή να λένε κάτι αισχρό. Διότι, όπου οι μεγάλοι είναι ξεδιάντροποι, εκεί και οι νέοι γίνονται αναίσχυντοι» (108).

Βιβλιογραφία

1 Mistry KB, Minkovitz CS, Strobino DM, et al. Children’s television exposure and behavioral and social outcomes at 5,5 years: Does timing of exposure matter? Pediatrics 2007;120(4):762-769

2 Kourlaba G, Kondaki K, Liarigkovinos T, et al. Factors associated with television viewing time in toddlers and preschoolers in Greece : the GENESIS study. J Publ Health Advance 2009;31(2):222-230

3 Dill KE. Children at play? Essay review of “kids and media in America” by D. Roberts and U Foehr . Human Development 2005;48:315-322

4 Villani S. Impact of media on children and adolescents : A10-year review of the research. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2001;40(4):392-401

5 Huesman LR. The impact of electronic media violence: scientific theory and research. J Adolesc Health 2007;41(6 Suppl 1): S6-13

6 Federman J. National Television Violence Study I. Thousand Oaks, CA: Sage; 1996

7 Federman J. National Television Violence Study II. Thousand Oaks, CA: Sage;1997

8 Federman J. National Television Violence Study III. Thousand Oaks, CA: Sage; 1998

9 Strasburger VS, Donnerstein E. Children, adolescents and the media: Issues and solutions. Pediatrics 1999;103(1):129-39

10 Rydell A, Bremberg S. Television consumption and children’s health and adjustement, A systematic review. Swedish National Institute of Public Health 2005. http://www.fhi.se

11 Muray JP. Media violence: the effects are both real and strong. American Behavioral Scientist 2008;51:1212-1229

12 American Academy of Pediatrics. Council on communications and media. Policy Statement – Media Violence. Pediatrics 2009;124(5):1495-1503

13 Strasburger VC. Risky business: What primary care practitioners need to know about the influence of the Media on adolescents. Prim Care Clin Office Pract 2006;33:317-48

14 Eron LD, Huesman LR, Lefkowitz MM, et al. Does television violence cause aggression? American Psychologist 1972;27:253-63

15 Johnson JG, Cohen P, Smailes EM, et al. Television viewing and aggressive behavior during adolescence and adulthood. Science 2002;295:2468-71

16 Huesman LR, Moise-Titus J, Podolski C, et al. Longitudinal relations between children’s exposure to TV violence and their aggressive and violent behavior in young adulthood:1977-1992. Developmental Psychology 2003;39(2):201-221

17 Νational Institute of Mental Ηealth (1982). Television and behavior: Ten years of scientific progress and implications for the eighties: Vol 1. Summary report. Washington DC:Government Printing Office

18 Joint Statement on the Impact of Entertainment Violence on Children. Congressional Public Health Summit . http://www.aap.org/advocacy/releases/jstmtevc.htm

19 Carlson M, Marcus-Newhall A, Miller N. Effects of situational aggression cues: a quantitative review. J Pers Soc Psychol 1990;58:622-33

20 Rideout V, Roberts DF, Foehr UG. Generation M: Media in the lives of 8-18 year-olds. A Kaiser Family Foundation study. March 2005

21 Huesman LR, Lagerspetz K, Eron LD. Intervening variables in the TV violence – aggression relation: Evidence from two countries. Developmental Psychology 1984;20(5):746-775

22 Haninger K, Seamus Rean M, Thompson KM. Violence in Teen-rated video games. MedGenMed, 2004;6(1):1-25

23 Slater MD, Henry KL, Swaim RC, et al. Violent media content and aggressiveness in adolescents : a downward spiral model. Communication Research 2003;30(6):713-36

24 Gentile DA, Anderson CA, Yukawa S, et al. The effects of prosocial video games on prosocial behaviors: International evidence from correlational, longitudinal and experimental studies. Pers Soc Psychol Bull 2009;35(6):752-763

25 Griffiths MD, Davies Mark NO, Chappell D. Online computer gaming: a comparison of adolescent and adult gamers. Journal of Adolescence 2004;27:87-96

26 Brian D, Wiemer-Hastings P. Addiction to the internet and online gaming. CyberPsychology & Behavior2005;8(2):110-113

27 Brown JD, Childers KW, Waszak CS.Television and adolescent sexuality. J Adolesc Health 1990;11:62-70

28 Funk JB. Video Games. Adolescent Med Clinics 2005;16:395-411

29 Cantor J. Fright reaction to mass media. In J Bryand &D Zillman(Eds), Media effects: Advances in theory and research (2nd ed) 2002 Mahwah NJ:Erlbaum

30 Anderson CA, Bushman BJ. Effects of violent video games on aggressive behavior, aggressive cognition, aggressive affect, physiological arousal, and prosocial behavior: A metaanalysis of the scientific literature. Psychol Sci 2001;12:353-9

31 Barlett CP, Anderson CA, Swing EL. Video game effects – confirmed, suspected and speculative. Simulation and gaming 2009;40(3):377-403

32 Bushman BJ, Anderson CA. Comfortably numb. Desensitizing effects of violent media on helping others. Psychological Science 2009;20(3):273-277

33 Anderson CA. An update on the effects of playing violent video games. Journal of Adolescence 2004;27:113-22

34 Bushman BJ, Huesmann LR. Short-term and long-term effects of violent media on aggression in children and adults. Arch Pediatr Adolesc Med 2006;160:348-352

35 Anderson CA, Shibuya A, Ihori N, et al. Violent video game effects on aggression, empathy and prosocial behavior in Eastern and Western countries: A metaanalytic review. Psychological Bulletin 2010;136(2):151-173

36 Young KS. Treatment outcomes with Internet addicts. CyberPsychology & Behavior 2007;10(5):671-679

37 Bioulac S, Arfi L, Bouvard MP. Attention deficit/hyperactivity disorder and video games: A comparative study of hyperactive and control children. European Psychiatry 2008;23:134-141

38 Lieberman DA. Management of chronic pediatric disease with interactive health games: Theory and research findings. Journal of Ambulatory Care Management 2001;24:26-38

39 Ceranoglu TA. Star Wars in psychotherapy: video games in the office. Acad Psychiatry 2010;34:233-236

40 Funk JB, Bechtoldt Baldacci H, Pasold T, et al. Violence exposure in real life, video games, television, movies, and the internet: is there desensitization? Journal of Adolescence 2004;27:23-39

41 Ran Wei. Effects of playing violent videogames on chinese adolescent’s pro-violence attitudes, attitudes toward others, and aggressive behavior. CyberPsychology & Behavior 2007;10(3):371-380

42 Walma van der Molen JH, Bushman BJ. Children’s direct fright and worry reactions in fiction and news television programs. The Journal of Pediatrics 2008;153(3):420-424

43 Bryant P, Bryant JA. Adolescents and the internet. Adolesc Μed 2005 ;16 :413-26

44 Kunkel D, Cope KM, Farinola WM, et al. Sex on TV: A biennial report to the Kaiser Family Foundation. Washington, DC: The Henry Kaiser Family Foundation.1999

45 Wolak J, Mitchell K, Finkelhor D. Unwanted and wanted exposure to online pornography in a national sample of youth internet users. Pediatrics 2007;119(2):247-257

46 Strasburger VC. Adolescents, sex and the media: Ooooo, baby, baby –a Q & A. Adolesc Med 2005;16:269-88

47 American Academy of Pediatrics, Committee on communications. Sexuality, contraception and the Media. Pediatrics 1995;95:298-300

48 Ashby SL, Arcari CM, Edmonson MB. Television viewing and risk of sexual initiation by young adolescents. Arch Pediatr Adolesc Med 2006;160(4):375-380

49 Brown JD, L’Engle KL, Pardun CG, et al. Sexy media matter: exposure to sexual content in music, movies, television, and magazines predicts black and white adolescents’ sexual behavior. Pediatrics 2006;117(4):1018-1027

50 Weisz M, Earls C. The effects of exposure to filmed sexual violence on attitudes towards rape. J Interpers Violence 1995;10:71-84

51 Collins RL, Elliot MN, Berry SH, et al. Watching sex on television predicts adolescent initiation of sexual behavior. Pediatrics 2004;114(3):e280-9

52 Milburn M, Mather R, Conrad S. The effects of viewing R-rated movie scenes that objectify women, on perceptions of date rape. Sex Roles 2000;43:645-64

53 Kaestle C E, Halpern CT, Brown JD. Music videos, pro wrestling and acceptance of date rape among middle school males and females: an exploratory analysis. J Adolesc Health 2007;40:185-187

54 Escobar-Chaves SL, Tortolero SR, Markham CM, et al. Impact of the media on adolescent sexual attitudes and behaviors. Pediatrics 2005;116(1):303-326

55 http://www.kff.org/entmedia/upload/7638.pdf

56 American Academy of Pediatrics (Council on communications and media). Policy Statement – Impact of music, music lyrics and music videos on children and youth. Pediatrics 2009;124(5):1488-1494

57 Durant RH, Rich M, Emans SJ, et al. Violence and weapon carrying in music videos. Arch Pediatr Adolesc Med 1997;151:443-448

58 Rich M, Woods ER, Goodman E, et al. Aggressors or victims: gender and race in music video violence. Pediatrics 1998;101:669-674

59 Charlesworth MA, Glantz SA. Smoking in the movies increases adolescent smoking: A review. Pediatrics 2005;116(6):1516-1528

60 American Academy of Pediatrics, Committee on public education. Media education. Pediatrics1999;104(2):341-343

61 American Academy of Pediatrics, Committee on communications. Children, adolescents and advertising. Pediatrics 1995;(2):295-297

62 American Academy of Pediatrics. Children, adolescents and advertising. Pediatrics 2006;118(6):2563-2569

63 Borzekowski DLG, Bayer AM. Body image and media use among adolescents. Adolesc Med 2005;16:289-313

64 Findhahl O. Preschoolers and the internet. Will children start to use internet when they start walking? World Internet Institute. Presented at the EU-kids online conference, 11 June 2009, London

65 Gould MS, Munfakh JLH, Lubell K, et al. Seeking help from the internet during adolescence. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 2002;41:1182-9

66 Staksrud E, Livingstone S. Children and online risk: powerless victims or resourceful participants? Draft.AoIR Copenhagen Oct 2008

67 Hasebrink U, Livingstone S, Haddon L. Comparing children’s online opportunities and risks across Europe: Cross-national comparisons for EU Kids Online. 2008 EU Kids Online Deliverable D3.2 for the EC Safer Plus programme. London: LSE

68 Κατερέλλος, Π Παπαδόπουλος. Οι έφηβοι και το internet. Ασφαλής και δημιουργική χρήση. 2009 Εκδόσεις Καστανιώτη

69 Young KS. Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology and Behavior 19981(3):237-244

70 Tsitsika A, Critselis E, Kormas G, et al. Adolescent pornographic internet site use: a multivariate regression analysis of the predictive factors of use and psychosocial implications. CyberPsychology and Behavior 2009;12(5):545-550

71 Tsitsika A, Critselis E, Kormas G, et al. Internet use and misuse: a multivariate regression analysis of the predictive factors of internet use among Greek adolescents. Eur J Pediatr 2009;168:655-665

72 Johnson JG, Cohen P, Kasen S, et al. Extensive television viewing and the development of attention and learning difficulties during adolescence. Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine 2007;161(5):480-486

73 Strevens T, Mulsow M. There is no meaningful relationship between television exposure and symptoms of Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder. Pediatrics2006;117:665-672

74 ΠΡ Miller CJ,Marks DJ, Miller SR, et al. Brief report: television viewing and risk for attention problems in preschool children. J Pediatr Psychol 2007;32:448-452

75 Thakkar RR, Garison MM, Christakis DA. A systematic review for the effects of television viewing by infants and preschoolers. Pediatrics 2006;118(5):2025-2031

76 Zimmerman FZ, Christakis DA, Meltzoff AN. Associations between media viewing and language development in children under 2 years. The Journal of Pediatrics 2007;151(4)364-368

77 Landhuis CE, Poulton R, Weltch D, et al. Does childhood television viewing lead to attentional problems in adolescence ? Results from a prospective longitudinal study. Pediatrics 2007;120(3):532-537

78 Chan PA, Rabinowitz T. A cross-sectional analysis of videogames and attention deficit hyperactivity disorder symptoms in adolescents. Annals of General Psychiatry 2006;5:16

79 Zimmerman FJ, Christakis DA. Associations between content types of early media exposure and subsequent attentional problems. Pediatrics 2007;120(5):986-992

80 Wartella E, Robb M. Young babies, new media. J Child Media 2007;1:35-44

81 Dworac M, Schierl T, Bruns T, et al. Impact of singular excessive computer game and television exposure on sleep patterns and memory performance of school-aged children. Pediatrics 2007;120(5):978-985

82 Sharif I, Wills TA, Sargent JD. Effect of visual media use on school performance: A prospective study. J Adolesc Health 2010;46(1):52-61

83 Derenne LJ, Beresin EV. Body image, media, and eating disorders. Acad Psychiatry 2006;30:257-261

84 Jago R, Baranowski T, Baranowski JC, et al. BMI from 3-6y of age is predicted by TV viewing and physical activity, not diet. Int J Obesity 2005;29:557-564

85 Lazarou C, Soteriades E. Children’s physical activity, TV watching and obesity in Cyprus: the CYKIDS study. Eur J Public Health 2009;20(1):70-77

86 Hancox RJ, Poulton R. Watching television is associated with childhood obesity : but is it clinically important ? Int J Obesity 2006;30:171-175

87 Landhuis EL, Poulton r, Welch D, et al. Programming obesity and poor fitness : The long-term impact of childhood television. Obesity 2008;16(6):1457-1459

88 Gillespie RM. The physical impact of computer and electronic game use on children and adolescents, a review of current literature. Work 2002;18:249-59

89 Σιώμος Κ, Αγγελόπουλος Ν. Διαταραχή εθισμού στο Διαδίκτυο. Ψυχιατρική 2008;19(1):52-58

90 Uhlmann E, Swanson J. Exposure to violent video games increases automatic aggressiveness. Journal of Adolescence 2004;27:41-52

91 Carnagey NC, Anderson CA, Bartholow BD. Media violence and social neuroscience. New questions and new opportunities. Current Directions in Psychological Science 2007;16(4):178-182

92 Bartholow BD, Bushman BJ, Sestir MA. Chronic violent video game exposure and desensitization to violence: Behavioral and event-related brain potential data. Journal of Experimental Social Psychology 2006;42(4):532-539

93 Carnagey NC, Anderson CA, Bushman BJ. The effect of video game violence on physiological desensitization to real-life violence. Journal of Experimental Social Psychology 2007;43:489-496

94 Strasburger VC. First do no harm: Why have parents and pediatricians missed the boat on children and Media? the Journal of Pediatrics 2007;151(4):334-346

95 Βrown KD,Hamilton-Giachritsis C. The influence of violent media on children and adolescents:a public-health approach. Lancet 2005;365:702-710

96 Paik H, Comstock G. The effects of television violence on antisocial behaviour: a meta-analysis. Communication research1994;21:516-546

97 Ferguson CJ, Kilburn J. The public health risks of media violence: a meta-analytic review. J Pediatr 2009;154:759-763

98 Christakis DA, Zimmerman FJ, DiGiuseppe DL, et al. Early television exposure and subsequent attentional problems in children. Pediatrics 2009;113(4):708-713

99 Ferguson CJ, Kilburn J. Much ado about nothing: The misestimation and overinterpretation of violent video game effects in eastern and western nations:Comment on Anderson et al. (2010). Psychological Bylletin 2010;136(2):174-178

100 Gill T. No fear: growing up in a risk averse society. 2007 London: Calouste Gulbenkian Foundation

101 McCannon R. Adolescents and media literacy. Adolesc Med 2005;16:463-80

102 Bushman BJ, Rothstein HR, Anderson CA. Much ado about something: Violent video game effects and a school of Red Herring: Reply to Ferguson and Kilburn (2010). Psychological Bulletin 2010;136(2):182- 187

103 Bushman BJ, Anderson CA. Media violence and the American public: scientific facts versus media misinformation. Am Psychol 2001;56:477-489

104 Freed R. Pulling the plug on entertainment industry ratings. Rich M. In reply. Pediatrics 2007;119:1259-61 (letter)

Rich M. In reply. Pediatrics 2007;119:1261 (letter)

105 Anderson CA, Bushman BJ. The effects of Media violence on society. Science 2002; 295:2377-2379

106 Barkin SL, Finch SA, Ip EH, et al. Is office-based counseling about media use, timeouts and firearm storage effective? Results from a cluster-randomized, controlled trial. Pediatrics 2008;122(1):e15-e25

107 Πλάτων. ΝΟΜΟΙ Β’

108 Πλάτων. ΝΟΜΟΙ ΣΤ’

(Πηγή: Ιατρικά Δεδομένα)

https://alopsis.gr/επίδραση-των-ηλεκτρονικών-μέσων-μαζι