H δυτικοευρωπαϊκὴ παιδεία καὶ οἱ τρεῖς Ἱεράρχες
Ἀρχιμ. Κύριλλος Κωστόπουλος, Ἱεροκῆρυξ Ι. Μ. Πατρῶν-Δρ Θεολογίας
“Ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν εἶναι ἡ Παιδεία τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἡ ὁποία διηθεῖται μέσα ἀπὸ τὴν Ἀποκαλυφθεῖσα ἀπὸ τὸν Θεάνθρωπο Ἀλήθεια, μεταμορφώνεται καὶ καθίσταται «πεπληρωμένη» ἀπὸ πάσης πλευρᾶς Παιδεία μὲ σκοπὸ τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ἀνθρώπου” .
Aκούγεται συχνὰ νὰ διακηρύττουν Ἕλληνες καὶ ξένοι μελετητὲς ὅτι ἡ Εὐρωπαϊκὴ Ἀναγέννηση καὶ ὁ Εὐρωπαϊκὸς Διαφωτισμὸς ἀποτελοῦν τὴν πιὸ λαμπρὴ συνέχεια τῆς Ἀρχαιοελληνικῆς Παιδείας.
Ἀληθεύει, ὅμως, αὐτὸς ὁ ἰσχυρισμός; Στεντορεία τὴ φωνὴ ἀπαντοῦμε: Ὄχι!
Ἡ ἀρνητικὴ ἀπάντησή μας ἑδράζεται στὸ γεγονὸς ὅτι κανεὶς ἀπὸ τοὺς Εὐρωπαίους φιλοσόφους δὲν μπόρεσε νὰ συντελέσει μὲ τὴν οὐμανιστικὴ διδασκαλία του στὴν πνευματικὴ ὁλοκλήρωση τοῦ ἀνθρώπου, ὁ ὁποῖος εἰσῆλθε πλέον ὁρμητικὰ στὴν σκηνὴ τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ θεάτρου τοῦ παραλόγου.
Ὁ Νίτσε, ὁ Σάρτρ, ὁ Σοπενχάουερ, ὁ Στίρνερ καὶ ὁ Καμὺ διακηρύσσουν τὸν θάνατο τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν ἀνάσταση τοῦ ἀνθρώπου.
Ὡς ἀποτέλεσμα τούτου βλέπουμε νὰ διέπουν πλέον τὴν Δυτικοευρωπαϊκὴ Παιδεία τέσσερις ἀρχές:
1) Ὁ Θεὸς ἢ εἶναι πλατωνικός, δηλαδὴ μιὰ ἰδεατὴ ἀρχή, μὴ ἔχουσα ἄμεση σχέση μὲ τὸν ἄνθρωπο ἢ δὲν ὑπάρχει.
2) Ὁ πλησίον, ὁ συνάνθρωπος, εἶναι ἡ κόλασή μας, ὅπως διατείνεται ὁ Σάρτρ.
3) Ἡ τρίτη ἀρχὴ εἶναι ὁ ἀνεύθυνος καὶ ἀνελέητος πόθος γιὰ τὴν ἐξουσία.
4) Γιὰ τὸν ὑπεράνθρωπο τοῦ Νίτσε δὲν ὑπάρχει καλὸ καὶ κακό.
Ὅλα ἐπιτρέπονται, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει Θεὸς καὶ ἄρα δὲν ὑφίσταται καμία ἠθικὴ ἀρχή. «Χωρὶς Θεὸ ὅλα ἐπιτρέπονται», ἀναφωνεῖ ὁ Ντοστογιέφσκι.
Φθάνουμε, λοιπόν, στὴν κορύφωση τοῦ δράματος τῆς Δυτικο- εὐρωπαϊκῆς Παιδείας ποὺ ὡς ἀποτέλεσμα ἔχει τὸν ἄθεο, ἀπάνθρωπο, ἀνέραστο, ἄκαρδο φονέα καὶ αὐτόχειρα Εὐρωπαῖο. Μάταια ἀναφωνεῖ ὁ Γκαῖτε: «Licht mehr Licht» (φῶς, περισσότερο φῶς).
Δυστυχῶς, αὐτὸ τὸ σκοτάδι τῆς ἀθεΐας ἐπηρέασε καὶ τὸν οὐρανὸ τῆς καθ᾽ ἡμᾶς Ἀνατολῆς.
Ἡ Ὀρθοδοξία μεταβάλλεται σὲ ἀφηρημένη διδαχή, ἄσαρκο δόγμα, συντήρηση λατρευτικῶν τύπων καὶ ἐξωτερικῶν σχημάτων.
Φαινόμενα κοινωνικοῦ ἐκφυλισμοῦ, ἠθικῆς κατάπτωσης καὶ παρακμῆς, παρουσιάζονται πλέον στὴν σύγχρονη Ἑλλάδα ὅπως φαίνεται καὶ ἀπὸ τὸ σχέδιο νόμου γιὰ τὸ γάµο των ὁµοφυλοφίλων καὶ τῆς τεκνοθεσίας ὑπ᾽ αὐτῶν ποὺ πρόκειται νὰ κατατεθεῖ πρὸς ψήφιση στὸ ἑλληνικὸ κοινοβούλιο. (Φυσικὰ καὶ πιστεύουμε ὅλοι στὴν ἐλευθερία, τὴν ὁποία ἔλαβε ἀπὸ τὸν Δημιουργὸ τοῦ Θεὸ ὁ ἄνθρωπος, ἀλλὰ αὐτὴ ἡ ἐλευθερία πρέπει νὰ εὑρίσκεται ἐν τῷ Θεῷ, ὥστε νὰ μὴν διαστρέφεται ἡ ὕπαρξη τοῦ ἀνθρώπου καὶ νὰ μὴν ὑποδουλώνεται στὰ πάθη του. «Τὴ ἐλευθερία ἡμᾶς Χριστὸς ἠλευθέρωσεν· στήκετε οὔν καὶ μὴ πάλιν ζυγῶ δουλείας ἐνέχεσθε» (Γάλ. 5, 1). «Μὴ ὡς ἐπικάλυμμα ἔχοντες τῆς κακίας τὴν ἐλευθερίαν, ἀλλ᾽ ὡς θεοῦ δοῦλοι» (Ἂ´ Πέτρ. 2, 16) νὰ πορευώμεθα στὴν ζωή μας).
Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ εἶναι ἀνάγκη, ἂν θέλουμε νὰ βάλουμε φρένο στὴν ἰλιγγιώδη ταχύτητα, μὲ τὴν ὁποία τρέχουμε πρὸς τὴν καταστροφὴ σὰν Ἑλληνορθόδοξο Ἔθνος, νὰ ἀνατρέξουμε καὶ πάλι στὴν παιδεία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες, Βασίλειος ὁ Μέγας, Γρηγόριος ὁ Θεολόγος καὶ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος κρίνουν ἀπαραίτητη τὴν Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία. Ἡ Παιδεία, κατὰ τὸν Μ. Βασίλειο, πρέπει νὰ προσφέρει τὴν ἀπάντηση στὸ ἐρώτημα: «Ποιός ὁ προορισμὸς τοῦ ἀνθρώπου;».
Καὶ ἡ ἀπάντηση δίδεται μὲ σαφήνεια: «Ὁμοιωθῆναι Θεῷ, κατὰ τὸ δυνατὸν ἀνθρώπου φύσει. Ὁμοίωσις δέ, οὐκ ἄνευ γνώσεως· ἡ δὲ γνῶσις, ἐκ διδαγμάτων» (PG 32, 69b).
Ἡ σύνδεση αὐτὴ τῆς Παιδείας μὲ τὴν σωτηριολογία ἀποσκοπεῖ στὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ἀνθρώπου.
Στὸν Ἑλληνικὸ ἀνθρωπισμὸ σκοπὸς τῆς Παιδείας ἦταν ἡ ἐξανθρωποποίηση τοῦ ἀνθρώπου, ἡ προσπάθεια ὑπερβάσεως τῆς ζωώδους φύσεως.
Ἔλεγε χαρακτηριστικὰ ὁ Μένανδρος: «ὡς χαρίεν ἔστ᾽ ἄνθρωπος, ὅταν ἄνθρωπος ἢ» (Kock, [1888] Fragment 761, 1).
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ἔρχονται νὰ συμπληρώσουν καὶ νὰ προεκτείνουν τὴν Παιδεία πρὸς τὸ «ἀρχέτυπον», πρὸς τὸ ὁποῖο πρέπει νὰ τείνει ἡ παιδευτική μας πορεία κι αὐτὸ τὸ ἀρχέτυπο εἶναι ὁ Θεάνθρωπος καὶ ὁ θεωμένος κατὰ Χάριν ἄνθρωπος.
Ὁ Μ. Βασίλειος προτρέπει τοὺς νέους: «Πρὸς ἑτέρου βίου παρασκευὴν ἅπαντα πράττομεν. Ἅ μὲν οὔν ἂν συντελῇ πρὸς τοῦτον ἡμῖν, ἀγαπᾶν τε καὶ διώκειν παντὶ σθένει χρήναί φαμεν, τὰ δ᾽ οὐκ ἐξικνούμενα πρὸς ἐκεῖνον ὡς οὐδενὸς ἄξια παροράν».
Δηλαδή, ἐμεῖς ὅ,τι κάνουμε στὴν ζωή μας ἔχει σκοπὸ τὴν προπαρασκευή μας γιὰ μιὰ ἀνώτερη ζωή.
Ὅσα μᾶς βοηθοῦν σ᾽ αὐτὸν τὸν σκοπὸ πρέπει νὰ τὰ ἀγαποῦμε καὶ νὰ τὰ ἐπιδιώκουμε μὲ ὅλη μας τὴν δύναμη, ἐνῷ τὰ ἀντίθετα νὰ τὰ παραβλέπουμε ὡς μὴ ἔχοντα ἀξία. (Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων, PG 31, 565c–D).
Ἀλλὰ καὶ ὁ Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος ἔρχεται νὰ μᾶς εἴπη: «Οὐ γάρ, εἴ τις σῶμα ἀνθρώπου καὶ φωνὴν ἔχει, οὗτος ἄνθρωπος· ἀλλ᾽ εἴ τις ψυχὴν ἀνθρώπου, καὶ διάθεσιν ἔχει ψυχῆς. Ψυχῆς δὲ ἀνθρωπίνης οὐδὲν οὕτω τεκμήριον, ὡς τῶν θείων ἐρᾶν λογίων» (PG 51, 113 -114).
Στὸν ἐν Χριστῷ ἀναγεννημένο ἄνθρωπο, στὸν ἄνθρωπο τῆς Παιδείας τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ἀναγνωρίζεται ἡ αὐτοσυνειδησία ποὺ παρέχει ἡ Γρηγοριανὴ ἀνθρωπολογία: «Μικρὸς εἰμι καὶ μέγας, ταπεινὸς καὶ ὑψηλός, θνητὸς καὶ ἀθάνατος, ἐπίγειος καὶ οὐράνιος […] Τοῦτο ἡμῖν τὸ μέγα μυστήριον βούλεται· τοῦτο ἡμῖν ὁ ἐνανθρωπήσας δι᾽ ἡμᾶς καὶ πτωχεύσας Θεός, ἵνα ἀναπλάση τὸν ἄνθρωπον, ἵνα γενώμεθα οἱ πάντες ἕν ἐν Χριστῷ» (PG 35, 785bc).
Ἡ Ἑλληνορθόδοξη Παιδεία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν εἶναι ἡ Παιδεία τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἡ ὁποία διηθεῖται μέσα ἀπὸ τὴν Ἀποκαλυφθεῖσα ἀπὸ τὸν Θεάνθρωπο Ἀλήθεια, μεταμορφώνεται καὶ καθίσταται «πεπληρωμένη» ἀπὸ πάσης πλευρᾶς Παιδεία μὲ σκοπὸ τὴν ὁλοκλήρωση τοῦ ἀνθρώπου.
Εἶναι ἡ ἀπάντηση τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν στὴ δυτικοευρωπαϊκὴ παιδεία σύμφωνα μὲ τὴν ὁποία πορεύεται καὶ ἡ ἑλληνικὴ Παιδεία.
Ὅποτε προστρέχουμε στὴν Παιδεία τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, διαπιστώνουμε γιὰ μιὰ ἀκόμη φορά, τὴν καθολικότητα, τὴν πληρότητα, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐπικαιρότητα αὐτῆς τῆς Παιδείας.
Οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ἑρμήνευσαν «ἐν λόγῳ καὶ ἔργῳ» τὸν λόγο ὑπάρξεως τῆς Παιδείας.
Ἐὰν ἐμεῖς, οἱ Νεοέλληνες, μελετήσουμε καὶ ἐνστερνισθοῦμε τὴν διδασκαλία τους καὶ λάβουμε αὐτοὺς τοὺς τρεῖς Φωστῆρες τῆς Τρισηλίου Θεότητος ὡς ὁδοδεῖκτες, θὰ μποροῦμε νὰ ἐλπίζουμε σὲ μιὰ ἀληθινὴ καὶ ἐν Χριστῷ ἱστορικὴ συνέχεια τῆς Ἑλληνορθοδόξου πορείας μας, ἡ ὁποία ἀποτελεῖ ὅρο sine qua non γιὰ τὴν ἱστορικὴ συνέχεια τοῦ Ἔθνους μας, πρὶν νὰ εἶναι ἀργά.
https://aktines.blogspot.com/2024/01/h_30.html