Ἡ εἰρήνη στήν οἰκογένεια
Μέρος Δ΄
Ὁμιλίες μέ τον ἱερομόναχο Πατέρα Σάββα Ἁγιορείτη
(άπομαγνητοφωνημένη ομιλία )
Λένε πολλές φορές: «Ἀφοῦ οἱ γονεῖς ἦταν τῆς Ἐκκλησίας, πῶς ἔγινε ἔτσι τό παιδί;»
Δυστυχῶς ὅμως σᾶς λέω ὅτι σ’ αὐτές τίς περιπτώσεις, δέν εἶναι πραγματικά «τῆς Ἐκκλησίας» οἱ γονεῖς, κατά κανόνα. Δηλαδή εἶναι μόνο ἐξωτερικά. Πᾶνε τό πολύ-πολύ στήν ἐκκλησία κάθε Κυριακή καί αὐτό βεβαίως δέν εἶναι καθόλου ἐπαρκές γιά τήν σωστή ἀγωγή τῶν παιδιῶν.
Τό θέμα εἶναι καί πῶς πᾶς στήν ἐκκλησία; Μέ τί φρόνημα; Ἀγαπᾶς τόν Χριστό; ἤ ἁπλῶς πᾶς ἀπό μιά συνήθεια, ἀπό μιά ψυχολογική ἀνάγκη. Ὅπως, ἄς ποῦμε, κάποιος ἔχει συνηθίσει νά πηγαίνει στό κυνήγι κάθε Κυριακή πρωί καί ἄν μία φορά δέν πάει, τότε δέν αἰσθάνεται καλά μέσα του. Τοῦ ἔχει δημιουργηθεῖ μία ψυχολογική ἀνάγκη. Ἔτσι καί ὁ ἄλλος ἔχει μάθει νά πηγαίνει στήν Ἐκκλησία.
-Ἀλλά φτάνει αὐτό;
-Δέν φτάνει.
Τούς λένε «τῆς Ἐκκλησίας», ἀλλά δέν εἶναι. «Τῆς Ἐκκλησίας» εἶσαι ὅταν ἔχεις ζωντανή σχέση μέ τόν Χριστό ἤ γιά νά σᾶς τό πῶ καί πιό σωστά: Ὅταν ὁ Χριστός ζεῖ μέσα σου καί σύ μέσα Του. Τότε εἶσαι «τῆς Ἐκκλησίας». Τότε καί τά παιδιά πολύ δύσκολα θά παραστρατήσουν.
Ἔχω ὑπ’ ὄψιν μου μιά οἰκογένεια, εὐλογημένη πολύ, καί τά παιδιά στήν ἐφηβεία, δεκατέσσερα- δεκαέξι χρονῶν. Μοῦ λέει ὁ πατέρας: « Πάτερ δόξα τῷ Θεῷ, δέν ἔχουμε προβλήματα, καθόλου». Ἐνῶ ξέρετε τί γίνεται, πόσο εὔκολα τά παιδιά ἀπ΄ αὐτήν τήν ἡλικία κάνουν ἐλεύθερες σχέσεις, ὁλοκληρωμένες σχέσεις (ὁλοκληρωμένη πορνεία δηλαδή) καί ἕνα σωρό τέτοια πράγματα.
-Γιατί ἐδῶ τά παιδιά δέν παρουσιάζουν τέτοια συμπεριφορά προβληματική καί ἁμαρτωλή;
-Διότι οἱ γονείς αὐτῶν τῶν καλῶν παιδιῶν, πού σᾶς ἀνέφερα, εἶναι μέ τόν Θεό, εἶναι δοσμένοι δηλαδή ὁλοκληρωτικά στόν Θεό. Ἔχουν μιά ζωντανή σχέση μέ τόν Θεό καί τήν Ἐκκλησία Του.
Δέν εἶναι δυνατόν νά γίνει κακός, λέει ὁ Ἱερός ὁ Χρυσόστομος, αὐτός, πού ἀπό τήν ἀρχή ἀπήλαυσε πολύ ἐπιμέλεια καί φροντίδα· αὐτός πού ἔτυχε σωστῆς ἀγωγῆς ἀπό τήν στιγμή τῆς συλλήψεώς του στήν μήτρα τῆς μητέρας του.
-Γιατί εἶναι αὐτό μία μεγάλη ἀλήθεια;
-Διότι ἡ ἁμαρτία, ἡ ἀποστασία ἀπό τόν Θεό, δέν εἶναι μές τήν φύση μας. Οἱ διάφορες ἁμαρτωλές προκλήσεις ἀπό τήν κοινωνία, δέν μποροῦν νά νικήσουν μιά σωστή καί ἐπιμελημένη φροντίδα-ἀγωγή, ὅπως εἶναι αὐτή πού προσφέρουν οἱ Χριστιανοί γονεῖς· οἱ πραγματικά Χριστιανοί γονεῖς.
Ἡ ἁμαρτία, ὅσο δυνατή κι ἄν εἶναι στήν κοινωνία σήμερα, (γιά τήν ὁποία κοινωνία λέμε λανθασμένα, ὅτι αὐτή εἶναι, πού διαστρέφει τά παιδιά) ὡστόσο δέν εἶναι τόσο δυνατή, (ὅσο διεστραμμένη καί ἄν εἶναι ἡ κοινωνία) ὥστε νά μπορέσει νά ἐξουδετερώσει αὐτήν τήν ἐπιμελημένη ὀρθόδοξη ἀγωγή, πού θά δοθεῖ ἀπό τους σωστούς χριστιανούς γονεῖς.
Ἄς μήν ξεχνᾶμε ὅτι τό παιδί γιά νά βγεῖ στήν κοινωνία θά πρέπει νά περάσουνε πέντε χρόνια τουλάχιστον. Μέχρι τότε ἔχει ζήσει κυρίως μόνο μέ τούς γονεῖς του. Σύν τούς ἑννιά μῆνες πού ἤτανε μέσα στήν κοιλιά τῆς μητέρας του. Αὐτό ἐπίσης τό ξεχνᾶμε, ἄν καί εἶναι ὁ πιό καθοριστικός χρόνος γιά τήν μετέπειτα ζωή μας (οἱ ἐννέα μῆνες τῆς ἐνδομήτριας ζωῆς καί τό πῶς ἔζησε ἡ μητέρα σ’ ἐκείνη τήν χρονική περίοδο).
Ὅταν ὅλα αὐτά τά χρόνια (τά 5 πρῶτα χρόνια), τό παιδί ἔχει πάρει πολλά καί ἰσχυρά ἀντισώματα ἐναντίον τοῦ κακοῦ, μετά δέν θά τό ἐπηρεάσει ἡ κοινωνία. Τό ἀντίθετο, θά ἔλεγα, ὅτι τό ἴδιο θά ἐπηρεάσει θετικά τήν κοινωνία, κι ἄς εἶναι ἀκόμη μικρό παιδάκι.
Βεβαίως ὅμως αὐτό δέν γίνεται μαγικά, αὐτόματα καί πάντα. Δηλαδή τό θρησκευτικό ποιόν τῶν γονέων, το τί εἶναι οἱ γονεῖς δέν σημαίνει ὅτι θά προσδιορίσει ἁπόλυτα καί τό τί θά εἶναι τά παιδιά.
-Γιατί;
-Γιατί ὑπάρχει καί ὁ παράγοντας, πού λέγεται ἐλευθερία τῶν παιδιῶν. Μπορεῖ μέν νά γίνουν ὅλα αὐτά πού εἴπαμε. Νά δοθοῦν σωστές κατευθύνσεις ἀπ΄τους γονεῖς. Νά εἶναι πραγματικά χριστιανοί οἱ γονεῖς. Νά εἶναι «ζωντανοί» πνευματικά, σύμφωνοι μέ τήν Ἐκκλησία, καί ὅμως τό παιδί νά μήν ἀκολουθήσει. Διότι δέν θέλει. Καί ὁ Θεός τό ἀφήνει νά μήν θέλει. Δέν ἀναγκάζει ὁ Θεός κανέναν νά Τόν ἀκολουθήσει.
Ἀκόμα καί σ’ αὐτούς τους μαθητές Του, τί τούς εἶπε θυμᾶστε; «Μῆπως θέλετε καί ἐσεῖς νά φύγετε»;
Τούς τό εἶπε σ’ ἐκείνη τήν περίπτωση πού φύγανε ὅλοι οἱ ἄλλοι ἀκροατές διότι δέν ἄντεξαν τό κήρυγμα· τούς φάνηκε πολύ σκληρό…Καί ὁ Χριστός λέει στούς Ἀποστόλους:
-Μήπως θέλετε καί ἐσεῖς νά φύγετε;
Δέν ἔχει πρόβλημα ὁ Θεός, ὁ Χριστός μέ τούς πολλούς ἤ μέ τούς λίγους, μέ τόν ἀριθμό. Ὁ Χριστός μᾶς θέλει ὅλους, ἀλλά δέν ἀναγκάζει κανέναν, νά μένει κοντά Του, καταπιέζοντάς τον.
Μόνο ὅταν τά παιδιά μιμηθοῦν ἐλεύθερα τό ὑπόδειγμα τῶν γονέων τους, μποροῦν νά ὠφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρετή τους. Ἐδῶ, αὐτό εἶναι τό πολύ σημαντικό μήνυμα: νά μήν καταπιέζουμε τά παιδιά.
Καί ἐσεῖς τό λέτε πολλές φορές: «δέν θέλω καταπίεση». Καί εἶναι σωστό. Γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄντως ἄνθρωπος, ὅταν εἶναι ἐλεύθερος. Ἐκεῖνο πού τόν χαρακτηρίζει εἶναι ἡ ἐλευθερία. Ἡ ἐλευθερία καί ὁ νοῦς, εἶναι αὐτά, πού μᾶς ξεχωρίζουν ἀπό τά ζῶα, τά ὁποῖα δέν ἔχουν οὔτε ἐλευθερία (αὐτεξούσιο), οὔτε νοῦ. Ἔχουνε μόνο ἔνστικτο.
Ὁ ἄνθρωπος ἔχει τό αὐτεξούσιο, αὐτό τό μεγάλο δῶρο τοῦ Θεοῦ. Ὅ,τι κάνει πρέπει νά τό κάνει μέ ἐλευθερία. Ἀλλιῶς μετά ἀντιδράει. Μπορεῖ νά μήν ἀντιδράσει ἀμέσως, ἀλλά ἄν τώρα κάνει κάτι ἀναγκαστικά, ἀργότερα θά δημιουργηθεῖ μία ἀντίδραση μέσα του.
Λέει, πολύ χαρακτηριστικά ὁ πατήρ Πορφύριος, ὅτι αὐτό συμβαίνει μέ τά παιδιά, πού προέρχονται ἀπό λεγόμενες χριστιανικές οἰκογένειες. Αὐτοί οἱ γονεῖς δέν ἤξεραν πῶς νά ἀναθρέψουν σωστά τά παιδιά, σεβόμενοι τό αὐτεξούσιο τους, γιαυτό καί τά καταπίεσαν. Ὅταν μεγάλωσαν τά παιδιά αὐτά, τότε τά πέταξαν ὅλα τά «καλά» διδάγματα τῶν γονέων τους. Σταμάτησαν νά πηγαίνουν στήν Ἐκκλησία καί νά κάνουν ὅ,τι ἔκαναν ἀπό τά «θρησκευτικά τους καθήκοντα», διότι μέχρι τότε τά ἔκαναν ὅλα ἐξωτερικά, χωρίς τήν θέλησή τους, ἐξαναγκασμένα ἀπό τούς γονεῖς.
Ἡ μεγάλη τέχνη τώρα πιά εἶναι; Νά βοηθήσεις τό παιδί νά πειστεῖ, ὥστε ἐλεύθερα νά κάνει τό καλό. Αὐτο εἶναι τό ζητούμενο καί ἡ δυσκολία:
«Πῶς θά πείσεις τό παιδάκι νά πάει στήν ἐκκλησία». Νά τό θέλει ἀπό μόνο του νά πάει. Ὄχι νά τό καταπιέζεις: «Ὁπωσδήποτε πρέπει νά πᾶς».
Πρέπει νά τοῦ ἐξηγήσεις τί σημαίνει Ἐκκλησία. Ὅτι ἡ ἐκκλησία εἶναι ἡ ζωή μας, ἡ τροφή μας, τό φαγητό τῆς ψυχῆ μας· ὁ Χριστός Μας, εἶναι τό Πᾶν. Χωρίς Αὐτόν δέν ζοῦμε, δέν ὑπάρχουμε, δέν ἔχουμε χαρά, δέν ἔχουμε ἐλπίδα, δέν ἔχουμε τίποτε καί δέν μποροῦμε νά κάνουμε τίποτε. Πρέπει νά καταλάβει ἡ ψυχούλα του ὅτι δέν εἶναι δυνατόν νά ζήσει χωρίς τόν Χριστό, χωρίς τήν Θεία Χάρη, πού πηγάζει ἀπό τήν Θεία Λειτουργία.
Αὐτά πρέπει νά τά διδάξει, νά τά ἐμπνεύσει ὁ γονιός στό παιδί· καί ἡ διδαχή βεβαίως θέλει χρόνο, θέλει καί πνεῦμα, θέλει ζωτικότητα. Θέλει ἐνέργεια νά καταναλώσεις γιά νά τό δώσεις αὐτό στό παιδί νά τό καταλάβει, θέλει προπάντων πολύ προσευχή καί φυσικά πρῶτα νά τό ἔχεις βιώσει ἐσύ αὐτό πού διδάσκεις…
Ὅταν τό καταλάβει τό παιδί καί τό κάνει ἐλεύθερα, μετά δέν θά τ’ ἀφήσει ποτέ στήν ζωή του. Ποτέ δέν θά ἀφήσει πιά τήν Ἐκκλησία.
Πολλοί γονεῖς μοῦ λένε:«Πήγαινε τό παιδί μου πάτερ, μέχρι τά δεκαοχτώ, μετά σταμάτησε. Οὔτε Ἐκκλησία, οὔτε ἐξομολόγηση οὔτε τίποτα».
-Γιατί; Γιατί δέν εἶχε πειστεῖ, γιά τό ἀπαραίτητο τοῦ πράγματος. Πηγαινέ ἀναγκαστικά, διότι δέν μποροῦσε νά κάνει διαφορετικά.
Μόνο ὅταν τά παιδιά μιμηθοῦν ἐλεύθερα τό ὑπόδειγμα τῶν γονέων τους, μποροῦν νά ὠφεληθοῦν ἀπό τήν ἀρετή τους.
Πολλές φορές οἱ γονεῖς θέλουν νά κάνουν τά παιδιά φωτο-αντίγραφά τους. Καί τά πιέζουνε νά μιμηθοῦνε τή δική τους συμπεριφορά. Θέλουν νά τά κάνουνε φωτοκόπιες τους. Ἀλλά αὐτό δέν εἶναι σωστό. Θά πρέπει τό παιδί νά βλέπει τήν ἀρετή στό πρόσωπο τοῦ πατέρα καί τῆς μητέρας καί νά τά ἀντιγράφει ἐλεύθερα. Νά μιμηθεῖ ἐλεύθερα τήν ἀρετή, πού βλέπει καί ὄχι ἀναγκαστικά.
Ἔλεγε ὁ πατήρ Πορφύριος σχετικά μέ τό πῶς θά παρακινήσει ὁ γονιός τά παιδιά γιά νά πᾶνε στήν Ἐκκλησία: «Θά ξυπνήσει τό πρωί ὁ πατέρας καί θά πεῖ: παιδιά ἐγώ πάω στήν Ἐκκλησία. Ὅποτε θέλετε καί ἐσεῖς ἐλᾶτε».
Βέβαια ἐδῶ θέλει μία διάκριση:
-Σέ ποιά ἡλικία θά τό πεῖς αὐτό;
-Στά μωρά καί στά πολύ μικρά παιδιά βεβαίως, δέν μπορεῖς νά τό πεῖς. Ἐκεῖνα θά τά πάρεις μαζί σου.
Ἀπό κάποια ἡλικία καί μετά, στούς ἐφήβους γιά παράδειγμα καί στούς μεγαλύτερους θά πρέπει νά ὀμιλήσεις ἔτσι. Τότε πού ἀρχίζει καί ξυπνάει τό αἴτημα γιά ἐλευθερία καί αὐτονόμηση, θά πρέπει νά μιλήσουμε μέ τόν τρόπο πού διδάσκει ὁ π. Πορφύριος. Πρίν ἀπό αὐτή τήν ἡλικία θά πρέπει ὁ γονιός νά «ἐπιβάλλει», πάλι μέ τόν γλυκό τρόπο καί τήν πειθώ, τόν Ἐκκλησιασμό καί τά τῆς Χριστιανικῆς ζωῆς. Γιατί τό μικρό παιδάκι εἶναι ἀκόμα σάν τό δεντράκι τό νεοφύτευτο, τό ὁποῖο χρειάζεται ἕνα στήριγμα, ἀπαιτεῖ καί λίγο δέσιμο, καί λίγο περιορισμό, γιά νά μήν τό σπάσει ὁ ἀέρας. Μετά ὅμως θά πρέπει νά τό ἐλευθερώσεις, νά τό ἀφήσεις νά προχωρήσει ἄνετα, ἐλεύθερα, πρός τά πάνω, πρός τόν Θεό.
Ἡ συγγένεια τοῦ αἵματος δέν συνεπάγεται καί ταυτότητα συμπεριφορᾶς ἀπό τούς φορεῖς του. Τό γεγονός ὅτι ἔχουνε τό ἴδιο αἷμα, τά παιδιά μέ τους γονεῖς, αὐτό δέν σημαίνει ὅτι θά ἔχουν καί τήν ἴδια συμπεριφορά. Ὑπάρχει ἐκτός ἀπό τό σῶμα καί ὁ παράγοντας ψυχή, προσωπική βούληση, αὐτεξούσιο, προσωπική ἐλευθερία. Θά πρέπει αὐτή ἡ ψυχή, ὁ ὅλος ἄνθρωπος νά καλλιεργηθεῖ, νά «παιδαγωγηθεῖ εἰς Χριστόν». Ἄν ὁ ἄνθρωπος δέν παιδαγωγηθεῖ, θά βλαστήσει τήν κακία καί θά ὑποταχθεῖ στίς κακές ροπές καί κλίσεις, πού κληρονομεῖ λόγῳ τῆς προπατορικῆς καί τῶν πολλῶν μεταπατορικῶν ἁμαρτιῶν τῶν προγόνων του.
Ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική ἀγωγή τῶν παιδιῶν, ἑπομένως, ὄχι μόνο δέν ἐμφανίζεται ὡς ἀντίθετη ἤ ξένη πρός τίς φυσικές καταβολές τοῦ παιδιοῦ, ἀλλά ἀποτελεῖ κατ΄ ἐξοχήν θετική ἐνέργεια, πού ἀνταποκρίνεται στό βαθύτερο εἶναι τοῦ παιδιοῦ καί στόν προορισμό του: τό «καθ’ ὁμοίωσιν». Γι΄ αὐτό ἡ ἀγωγή θεωρεῖται ἀναγκαία πράξη προκειμένου τό παιδί νά καλλιεργηθεῖ, νά ἀναπτυχθεῖ, νά καρποφορήσει τήν ἀρετή καί νά ἐπιτύχει τήν θέωση πού εἶναι ὁ σκοπός τῆς ζωῆς του καί τῆς ζωῆς ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Ὁ ἄνθρωπος εἶναι «κεκελευσμένος θεός», εἶναι δηλ. προορισμένος νά γίνει κατά χάριν Θεός.
Ἡ ἀρετή εἶναι τό φυσικό μας. Εἶναι τό νορμάλ. Ὅταν λοιπόν, οἱ γονεῖς βοηθοῦν τό παιδί στό νά πράξει τήν ἀρετή, στό νά πραγματώσει τήν ἀρετή καί ἐν τέλει τήν θέωση, κάνουν αὐτό πού εἶναι σύμφωνο μέ τήν φύση του καί μέ τόν προορισμό του.
Δέν κάνουν κάτι ἀντίθετο, ὅπως λένε κάποιοι ἐξυπνάκηδες: «Ἄφησε το παιδί ἐλεύθερο μή τοῦ λές τίποτα». Εἶναι λάθος αὐτό. Θά πρέπει νά τοῦ πεῖς αὐτά τά ὁποῖα εἶναι σύμφωνα μέ τήν φύση μας, μέ τό «κατ’ εἰκόνα», πού ἔχουμε μέσα μας καί τό «καθ’ ὁμοίωσιν», πού πρέπει νά ἐπιτύχουμε.
Ἡ ἀληθινή μας φύση εἶναι ἡ ἀρετή, ἡ ὁμοίωσή μας μέ τό πρωτότυπο, τόν Χριστό.
Τό νορμάλ εἶναι νά εἴμαστε ἐνάρετοι. Δηλαδή νά εἴμαστε ἁγνοί, νά εἴμαστε ταπεινοί, νά εἴμαστε συγχωρητικοί, νά εἴμαστε ἀγαπητικοί. Νά μήν βλέπουμε τόν ἄλλο σάν ἐχθρό, ἀλλά σάν ἀδελφό. Νά τόν ἀντιμετωπίζουμε ὄχι σάν ἀνταγωνιστή, ἀλλά σάν ἕναν συμπορευτή στήν Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Αὐτό εἶναι τό νορμάλ.
Αὐτό θά πρέπει νά τό πεῖ ὁ γονιός στό παιδί, νά τό διδάξει. «Αὐτό εἶναι τό φυσικό σου παιδί μου καί ἔτσι πρέπει νά πορευθεῖς». Αὐτό δέν εἶναι καταπίεση- προσέξτε.
Ἐδῶ εἶναι τό θεμέλιο τῆς ἀγωγῆς: νά διδάξουμε στό παιδί τί εἶναι ὁ Θεός, τί εἶναι ὁ ἄνθρωπος, πῶς εἴμαστε φτιαγμένοι, ποιός εἶναι ὁ προορισμός μας, γιατί ὑπάρχουμε, πῶς πρέπει νά βλέπουμε τούς ἄλλους.
Εἶναι ἔλλειψη ἀγάπης τό νά μην κάνουμε καμμιά ἀγωγή. Κάποιοι δυστυχῶς ἐν ὀνόματι τῆς κακῆς ἐλευθερίας, τό ὑποστηρίζουν λέγοντας:
-Ἄφησε τό παιδί νά ἐκφραστεῖ ἐλεύθερα καί μήν τοῦ λές τίποτα.
Ἀρχίζουν τότε τά παιδιά νά κάνουν ὅλα τά διεστραμένα καί τά διαβολικά. Ὅ,τι τά «φωτίσει» ἤ μᾶλλον ὅ,τι τά σκοτίσει ὁ ἔξω ἀπό ἐδῶ. Καί σοῦ λένε οἱ «μοντέρνοι παιδαγωγοί»: «Ἄφησέ τό, τό παιδί, ἔτσι μαθαίνει».
Θά πρέπει νά χτυπήσει τό κεφάλι του, νά κινδυνεύει νά βγάλει τό μάτι του… γιά νά μάθει τί; Ὅτι δέν ἔπρεπε νά κάνει αὐτά πού ἔκανε.
Ὄχι αὐτό δέν εἶναι σωστό. Θά πρέπει νά τό βοηθήσεις τό παιδί, νά τό προφυλάξεις, νά τό περιορίσεις λίγο, νά τοῦ πεῖς ποιό εἶναι τό νορμάλ, ποιό εἶναι τό φυσιολογικό, ποιά εἶναι ἡ Χριστοφυσιολογία του.
συνεχίζεται …
Ψηφιοποίηση κειμένου Κατερίνα
http://anavaseis.blogspot.com/2010/07/blog-post_2078.html