87. Ἡ λατρεία τοῦ Θεοῦ μέ τό σῶμα καί τήν ψυχή, Βίος καί λόγοι Ἁγ. Πορφυρίου, 18-3-2019
«Ἔπαρσις τῶν χειρῶν μου, θυσία ἑσπερινή»[1]. Θυσία καί προσφορά εἶναι ἡ προσευχή πού κάνει ὁ ἄνθρωπος στόν Θεό. Καί σέ αὐτή τήν θυσία καί προσφορά θά πρέπει νά μετέχει ὅλος ὁ ἄνθρωπος∙ ὄχι μόνο ἡ ψυχή, ἀλλά καί τό σῶμα. «Ὁ σωματικός κόπος στήν προσευχή εἶναι ἀναγκαῖος καί ἀπαραίτητος», ἔλεγε ὁ Ἀββᾶς Ἰσαάκ. «Κάποτε συνέπεσε νά βρίσκομαι μέ ἕναν ἅγιο ἄνδρα, κι ἔλεγε συγκεκριμένα μέ ἐκεῖνον τόν εὐφυή ἄντρα πού γεύτηκε τό φυτό τῆς ζωῆς μέ τόν ψυχικό ἱδρῶτα ἀπό τήν πρώιμη νεότητα του μέχρι τήν δύση τῶν γηρατειῶν του. Καί ἀφοῦ μέ δίδαξε -αὐτός ὁ ἅγιος ἄνδρας ἐννοεῖ- μέ πολλούς τρόπους, μοῦ εἶπε, κάθε προσευχή στήν ὁποία δέν μοχθήσει τό σῶμα καί δέν ἔχει θλίψη ἡ καρδιά, ἔκτρωμα θεωρεῖται, γιατί χωρίς ψυχή γίνεται αὐτή ἡ προσευχή»[2].
Καί ὁ Ἅγιος Ἰγνάτιος ὁ Μπριαντσιανίνωφ στό βιβλίο του «Υἱέ μου, δός μοι σήν καρδίαν» λέει: «πᾶσα ἐργασία σωματική καί πνευματική μή ἔχουσα πόνο ἤ κόπο, οὐδέποτε καρποφορεῖ τῷ ταύτην µετερχοµένῳ, ὅτι βιαστήν ἐστί ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν καί «βιασταί ἁρπάζουσι αὐτήν»[3], βίαν εἰπών τήν τοῦ σώµατος ἐν πᾶσιν ἐπίπονον ἄσκησιν»[4]. Δηλαδή κάθε ἐργασία σωματική καί πνευματική πού δέν ἔχει πόνο ἤ κόπο, ποτέ δέν φέρνει καρπούς σέ αὐτόν πού τήν μετέρχεται. Γιατί ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν εἶναι βιαστή, βιάζεται καί βιασταί ἁρπάζουσιν αὐτήν. Δηλαδή αὐτοί οἱ ὁποῖοι πιέζουν τόν ἑαυτό τους νά κοπιάσει. Καί βία εἶναι ἡ τοῦ σώματος ἄσκησις ἐν πᾶσιν ἐπίπονος. Ἡ ὁποιαδήποτε ταλαιπωρία τοῦ σώματος, ἀσκητική ταλαιπωρία, μέ σκοπό τήν προσευχή, τήν εὐαρέστηση στόν Θεό.
«Θά πεῖ ἴσως κάποιος», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «τήν ἀγάπη τήν ἔχω στήν καρδιά μου». Ναί, ἀλλά οἱ μετάνοιες κι ὅλες οἱ ἀσκήσεις χρειάζονται», ὅπως εἶναι καί ἡ ἀγρυπνία καί ἡ περικοπή τῆς σωματικῆς ἀνάπαυσης γενικότερα. Χρειάζονται ὅλες οἱ ἀσκήσεις, «διότι εἶναι μέν τύποι, ἀλλά μέσῳ αὐτῶν τῶν τύπων κατορθώνουμε νά μπαίνουμε στήν οὐσία. Ἄν δέν μποῦμε ἐκεῖ, ὅλα αὐτά εἶναι μηδέν. Ἔτσι εἶναι. Νά κάνω τώρα τοῦμπες, νά βλέπει ὁ Θεός, νά εὐχαριστηθεῖ; Δέν εὐχαριστιέται ὁ Θεός ἀπ’ αὐτά. Οὔτε προσθέτουμε τίποτε στόν Χριστό μέ τήν λατρεία πού Τοῦ κάνουμε. Ἐμεῖς καρπούμεθα, ἐμεῖς ἔχουμε αὐτή τήν ἀνάγκη. Αὐτό», λέγει ὁ Ὅσιος, «ἡ ἄσκησις δηλαδή, εἶναι κάτι τό ὁποῖο ὠφελεῖ τόν ἄνθρωπο καί τόν βοηθάει νά ἐκφράσει τήν ἀγάπη του, νά φανερώσει τήν ἀγάπη του καί νά αὐξήσει τήν ἀγάπη του στόν Θεό».
«Τώρα ἔχουν βγεῖ ἐδῶ», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος, «χίλιες δύο αἱρέσεις. Κι εἴδατε τί παιδεμό κάνουνε; Φθάνουνε σέ γυμναστικές ἀσκήσεις πού τά πόδια νά στέκουν ὄρθια κατά πάνω καί τό κεφάλι κάτω. Κατορθώνουνε φοβερές σωματικές ἀσκήσεις καί προσπαθοῦν μ’ αὐτές νά ἐπιβληθοῦν καί νά ἐπιδράσουν στήν ψυχή. Ἐμεῖς δέν λέμε ἔτσι, ἀλλ’ ὅταν οἱ μετάνοιες γίνονται γιά τόν Χριστό, ἀπευθείας ἐπιδρᾶ στήν ψυχή ἡ Χάρις καί φέρνει τήν μετάνοια καί φέρνει τή γαλήνη καί τήν εἰρήνη καί τήν χαρά. Ἀλλ’ αὐτά ἔρχονται μέ τή Θεία Χάρη καί μετά ὠφελεῖται καί τό σῶμα»[5]. Ὅταν ὁ πιστός κάνει μετάνοιες, ὅταν ἀσκεῖται, κουράζεται σωματικά γιά τόν Χριστό, ταπεινώνεται, τότε ἑλκύει τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί ἡ ὁποία πάει κατευθείαν στήν ψυχή, ὅπως λέει ὁ Ὅσιος, καί φέρνει τήν χαρά, τήν εἰρήνη, τήν γαλήνη, τήν μετάνοια καί ὅλες τίς ἀρετές.
«Κάποτε ὑπῆρχαν ἄρχοντες καί δοῦλοι», λέει ὁ Ἅγιος Πορφύριος. «Γιά νά δείξουν τήν ὑποταγή τους καί τόν σεβασμό τους ἀπέναντί τους, οἱ δοῦλοι, γονάτιζαν μπροστά στούς ἄρχοντες. Ἔτσι κι ἐμεῖς μέ τίς μετάνοιες δείχνουμε ὅτι εἴμαστε ταπεινοί δοῦλοι τοῦ Θεοῦ. Δείχνουμε τή μικρότητά μας καί τόν σεβασμό μας μέ ἕναν αἰσθητό τρόπο. Προσκυνοῦμε τόν Θεό. Μέ τίς μετάνοιες κάτι γίνεται, ταπεινώνεται ὁ χριστιανός καί αὐτό βοηθάει, ὥστε νά ἔλθει ἡ Χάρις τοῦ Θεοῦ μέσα του.
Ὅταν ἔλθει ἡ Χάρις, τότε ἡ καρδιά του γίνεται φωτιά. Ἡ φωτιά τῆς ἀγάπης κάνει θυσίες. Θυσία καί προσφορά εἶναι οἱ μετάνοιες. Θυσία ἀγάπης, λατρεία. Καί στήν λατρεία συμμετέχει ὅλος ὁ ἄνθρωπος, ψυχή καί σῶμα». Γιατί ὁ ἄνθρωπος εἶναι ψυχοσωματική ἑνότητα. Καί ὁλόκληρος θά πρέπει νά προσεύχεται, ψυχοσωματικά. «Νά μήν λυπᾶστε τό σῶμα, νά τό παιδεύετε», λέει ὁ Ὅσιος Πορφύριος. «Δέν μπορεῖτε νά καταλάβετε τί εἶναι ἡ φωτιά τῆς ἀγάπης. Πρέπει νά κάνετε θυσία, ἄσκηση. Ἄσκηση πνευματική καί σωματική. Χωρίς ἄσκηση δέν γίνεται τίποτα»[6]. Νά ἐδῶ ὁ Ὅσιος πού κηρύττει τόν ἐσταυρωμένο Χριστιανισμό. Τόν τύπο τοῦ χριστιανοῦ ὁ ὁποῖος εἶναι πάντοτε νεκρωμένος γιά τά πάθη του. Εἶναι ἀνεβασμένος στόν σταυρό του, στόν σταυρό τῆς ἑκούσιας ταλαιπωρίας, τῆς κατά Χριστόν ἄσκησης.
«Νά κάνετε ὑπακοή στό πνευματικό σας πρόγραμμα», λέει πάλι ὁ Ὅσιος, «ἐπί παραδείγματι, κανόνα, ἀκολουθίες κ.λπ. καί νά μήν τόν ἀμελεῖτε. Νά μήν ἀναβάλλετε γιά αὔριο. Οὔτε ἀρρώστια νά τό χαλάει, μόνο ἀρρώστια πρός θάνατο. Ἐγώ μικρός ἔκανα τρεῖς χιλιάδες μετάνοιες τήν ἡμέρα καί δέν κουραζόμουνα. Ἤμουνα πολύ σκληραγωγημένος. Παίδευα τόν ἑαυτό μου, περιφρονοῦσα τόν κόπο. Ἐνῶ γύριζα κατάκοπος ἀπ’ τό βουνό πού κουβαλοῦσα τά ξύλα στό Ἅγιον Ὄρος, οἱ Γέροντες μ’ ἔβαζαν νά σκάψω τόν κῆπο. Παίδευα καί περιφρονοῦσα τό σῶμα κι ὅμως ἤμουν πολύ γερός. Ἀλλά εἶχα καί τόση φωτιά μέσα μου! Τόση φωτιά!»[7]. Ὁ Ἅγιος μέ τήν ἀκριβή καί χαρούμενη ὑπακοή πού ἔκανε, ταπείνωνε τό σῶμα καί γέμιζε μέ Χάρη Θεοῦ καί ἔτσι εἶχε αὐτή τήν θεία φλόγα ἀναμμένη μέσα του.
«Νά, θά σᾶς δείξω πῶς τίς ἔκανα τίς μετάνοιες», λέει ὁ Ὅσιος. «Τίς ἔκαναν στρωτές καί γρήγορα, χωρίς ν’ ἀκουμπάω τά γόνατα στό ἔδαφος. Πρῶτα ἔκανα τόν σταυρό χτυπώντας τά δάκτυλα μέ δύναμη στό μέτωπο, ἔπειτα στό γόνατο καί μετά ψηλά στούς ὤμους, συμμετρικά. Μετά ἀκουμποῦσα τά χέρια στό ἔδαφος καί σηκωνόμουν γρήγορα. Τότε πατοῦσα λίγο τά γόνατα. Εἴδατε πῶς συμμετέχουν σῶμα καί ψυχή στήν λατρεία τοῦ Θεοῦ; Ὁ νοῦς, ἡ καρδιά στόν Χριστό καί τό σῶμα στόν Χριστό. Νά κάνετε τίς μετάνοιες μ’ εὐλάβεια κι ἀγάπη καί νά μήν τίς μετρᾶτε. Καλύτερα νά κάνετε δέκα καί καλές, παρά πολλές καί χωρίς ζῆλο, χωρίς λατρεία καί θεῖο ἔρωτα. Κάνετε ὅσες μπορεῖτε, ἀνάλογα μέ τή διάθεση, ἀλλά ὄχι ψευτομετάνοιες καί ψευτοπροσευχές. Ὄχι τυπικά πράγματα στόν Θεό. Ὁ Θεός ζητάει ὅ,τι κάνομε γιά Ἐκεῖνον, νά γίνεται «ἐξ’ ὅλης τῆς ψυχῆς καί ἐξ ὅλης τῆς καρδίας»[8].
Ἡ προσευχή νά γίνεται ὅλη τήν ἡμέρα μέ ἀγάπη. Εὐχή, τροπάρια, μετάνοιες, ἐναλλάξ. Καί οἱ μετάνοιες πού κάνομε στήν Παναγία ἀπευθύνονται στόν Χριστό, γιατί ἡ Παναγία μας τόν Χριστό φέρει μέσα της. Ὁ Χριστός εἶναι ὁ Σωτήρ τῶν ψυχῶν μας καί ἡ Παναγία ἡ μητέρα μας, ἡ μεγάλη μεσίτριά μας.
Βλέπουμε πῶς ὁ Ὅσιος διδάσκει καί τόν τρόπο, ὥστε κανείς νά μήν κουράζεται ὑπερβολικά καί ἀποκάνει. Λέγει ἐναλλάξ νά λέγει τήν εὐχή, τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ἐλέησόν με», μετά νά παρεμβάλλονται μετάνοιες, ἐπίσης ψαλμωδίες, τροπάρια κ.λπ. Ἔτσι πολεμιέται καί ἡ ἀκηδία, ἀλλά καί ὁ κόπος εἶναι σύμμετρος. «Οἱ μετάνοιες εἶναι καί γυμναστική. Καί -ἄν κι αὐτό δέν πρέπει καθόλου νά τό σκεπτόμαστε- δέν ὑπάρχει καλύτερη γυμναστική ἀπ’ αὐτή γιά τό στομάχι, τά ἔντερα, τό στῆθος, τήν καρδιά, τήν σπονδυλική στήλη. Εἶναι πάρα πολύ ὠφέλιμη, γιατί νά μήν τήν κάνουμε; Ὅταν αὐτή ἡ ἄσκηση γίνεται στήν λατρεία τοῦ Θεοῦ καί κατορθώνει ἡ ψυχή αὐτή τήν λατρεία, γεμίζει χαρά, γαληνεύει καί εἰρηνεύει.
Αὐτό εἶναι τό πᾶν. Ὁπότε βέβαια καί τό ἄλλο, τό σῶμα, τό ὠφελεῖ. Ὅταν ἡ ψυχή ἔχει ὑγεία, ἔχει ὑγεία καί τό σῶμα. Ὅταν ἀρρωσταίνει ἡ ψυχή λόγῳ τῶν ἁμαρτιῶν, ἀρρωσταίνει καί τό σῶμα. Ἕπεται τό σῶμα καί ἀκολουθεῖ καί διαμορφώνεται ἀνάλογα μέ τό πῶς εἶναι ἡ ψυχή». Ὅταν ἡ ψυχή δέχεται τήν Χάρη τοῦ Θεοῦ καί εἶναι ὑγιής πνευματικά, ἕπεται, ἀκολουθεῖ καί ὠφελεῖται καί τό σῶμα. «Στήν ψυχή ἔρχεται εἰρήνη καί γαλήνη καί στό σῶμα ἡ καλή λειτουργία ὅλων τῶν συστημάτων τοῦ ὀργανισμοῦ μας, ὅπως εἶναι τό κυκλοφορικό, τό πεπτικό, τό ἀναπνευστικό, τό ἐνδοκρινολογικό, τά ὁποῖα ἔχουν ἄμεση σχέση μέ τήν ψυχή μας». Ἔτσι ὁ ἄνθρωπος πού κοπιάζει γιά τόν Θεό στήν προσευχή, ὠφελεῖται διπλά, καί ψυχικά καί σωματικά.
Τῷ δέ Θεῷ ἡμῶν δόξα πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
Ἀρχ. Σάββας Ἁγιορείτης
[1] Ψαλμ. 141, 2.
[3] Ματθ. 11, 12.
[4] Υἱέ μου, δός μοι σήν καρδίαν, Ἁγίου Ἰγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, ἔκδ. Ὀρθοδόξου Πνευματικοῦ Κέντρου Λεμεσοῦ, Ἀθήνα 1989.
[5] Βίος καί Λόγοι, Γέροντος Πορφυρίου Καυσοκαλυβίτου, Β΄ ἔκδοση, Ἱ.Μ. Χρυσοπηγῆς (στό ἑξῆς: Βίος καί Λόγοι, Ἁγίου Πορφυρίου).
[6] Ὅ.π.
[7] Ὅ.π.
[8] Μᾶρκ. 12, 34.