Ἀλήθεια, τί εἶναι πιό συγκεκριμένα ὁ Ναός, πού συνήθως καλεῖται “Ἐκκλησία”; Γνωρίζουμε ὅτι Ἐκκλησία εἶναι τό μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, μέλη τοῦ ὁποίου εἴμεθα ἐμεῖς, οἱ πιστοί χριστιανοί. Ὁ Ὀρθόδοξος λαός στή συνείδησί του βλέπει τήν Ἐκκλησία στό κτίσμα καί στό σχῆμα τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Ὁ ἱερός καί καθαγιασμένος χῶρος, μέσα στόν ὁποῖο συγκεντρῶνεται ὁ λαός τοῦ Θεοῦ καί τελεῖται ἡ Θεία Λειτουργία, λέγεται – καί εἶναι – ἡ Ἐκκλησία, ὅπως ἀναφέρει καί ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: “πῶς δεῖ ἐν οἴκῳ Θεοῦ ἀναστρέφεσθαι, ἥτις ἐστίν ἐκκλησία Θεοῦ ζῶντος” (1).
Γι᾿ αὐτό ἀκριβῶς καί σέ πολλές εἰκόνες τῶν Πρωτοκορυφαίων Ἀποστόλων Πέτρου καί Παῦλου βλέπουμε τούς δύο Ἀποστόλους νά κρατᾶνε στά χέρια τους, ἀνάμεσά τους, ἕναν Ναό. Εἶναι ἡ Έκκλησία τοῦ Χριστοῦ, πού ἱδρύθηκε κατά τόπους. Καί ἐπειδή οἱ Πατέρες τονίζουν ὅτι δέν μποροῦμε νά δώσουμε ἀκριβῆ ὁρισμό τῆς Ἐκκλησίας παρά μόνο ὡς “τό μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ”, γι᾿ αὐτό εἰκονίζεται στά μάτια μας καί ἐκφράζεται μέ τό σχῆμα τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ. Αὐτός ὁ εἰκονισμός εἶναι ὄχι μόνο ἐπιτυχής, ἀλλά καί ἅγιος. Γιατί ἡ Θεία Λειτουργία, πού τελεῖ ἡ Έκκλησία, ἁγιάζει καί μεταμορφώνει καί τούς πιστούς χριστιανούς καί τόν ὑλικό χῶρο μέσα στόν ὁποῖο τελεῖται.

Ὁ Ναός καλεῖται Ἱερός καί Ἅγιος διότι:
Πρῶτον:  Σ᾿ αὐτόν ὑπάρχει καί ἐπαναπαύεται, διά τοῦ Ἱεροῦ Εὐαγγελίου, Αὐτός ὁ Θεάνθρωπος Κύριος Καί Σωτῆρας μας. Ὁ Ἰησοῦς Χριστός καί τό Εὐαγγέλιο ἐπάνω στήν Ἁγία Τράπεζα εἶναι ταυτόσημα. Εἶναι ἕνα καί τό αὐτό πρᾶγμα, διότι οὐδέποτε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός ἐννοεῖται χωρισμένος ἀπ᾿ τή θεία Του διδασκαλία, τήν ὁποῖα ἦρθε καί ἀπεκάλυψε στόν κόσμο.
Δεύτερον:  Ἱερός καί ἅγιος εἶναι ὁ Ναός, διότι μέσα σ᾿ αὐτόν ὑπάρχει τό Ἱερό Θυσιαστήριο, ἡ Ἁγία Τράπεζα καί τό Ἱερό Ἀντιμήνσιο, ἐπί τοῦ ὁποῖου προσφέρεται ἡ ἀναίμακτος Θυσία.
Ἐπάνω στήν Ἁγία Τράπεζα ὑπάρχει τό ἅγιο Ἀρτοφόριο, ὅπου – θείᾳ εὐδοκία – τηρεῖται καί φυλάσσεται τό Σῶμα καί τό Αἷμα τοῦ Κυρίου ἀπό τήν Μεγάλη Πέμπτη. Εἶναι ἑνωμένο, ξηρό, καί ἔτσι μποροεῖ καί διατηρεῖται, ὥστε νά προσφέρεται σέ ἔκτακτες περιστάσεις.

Τρίτον:  λέγεται ὁ Ναός ἅγιος, διότι σ᾿ αὐτόν ἱερουργεῖ καί κινεῖται ὁ Λειτουργός τοῦ Ὑψίστου, πού πρέπει νά εἶναι ἅγιος ἤ τουλάχιστον νά προσπαθῆ, ἀγωνιζόμενος μέ ὅλες του τίς δυνάμεις καί μέ ζῆλο ἀκοίμητο, νά πραγματοποιήση τή δεσποτική ἐντολή “ἅγιοι ἔσονται τῷ Θεῷ αὐτῶν… τάς γάρ θυσίας Κυρίου δῶρα τοῦ Θεοῦ αὐτῶν αὐτοί προσφέρουσιν καί ἔσονται ἅγιοι” (2).
Ὁ Ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής λέγει ὅτι Ἐκκλησία καί Ναός σχετίζονται μεταξύ τους, ὅπως ἠ ψυχή τοῦ ἀνθρώπου μέ τό σῶμα του. Τήν ψυχή τήν βλέπουμε; Ὄχι, δέν τήν βλέπουμε. Τό σῶμα ὅμως εἶναι ὁρατό, τό βλέπουμε καί λέμε: “νά, ὁ ἄνθρωπος”. Τό ἴδιο ἀκριβῶς συμβαίνει, ὅταν βλέπουμε ἕναν Ναό: ἀμέσως λέμε “νά, ἡ Έκκκλησία”.
Ἡ Ἐκκλησία, λοιπόν, πού εἶναι μία θεία καί πνευματική πραγματικότητα, τό μυστικό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, ἔρχεται σέ ἐπικοινωνία μέ τόν ὑλικό κόσμο καί ἐκφράζεται μέσα ἀπό τόν Ἱερό Ναό καί μέ ὅ,τι τελεῖται μέσα σ᾿ αὐτόν (3).
Ὁ πρῶτος Ναός τῆς Καινῆς Διαθήκης ὡς τόπος λατρείας, ἦταν τό ὑπερῶον τῆς Σιών. Σ᾿ αὐτό τό ὑπερῶον ἔγινε ἡ πρώτη “Λειτουργία” ἀπό τόν Μέγα Ἀρχιερέα, τόν Κύριο ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστό, κατά τή διάρκεια τοῦ Μυστικοῦ Δείπνου.

Μετά τήν Πεντηκοστή, τό κήρυγμα τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου καί τήν ἵδρυσι τῆς Ἐκκλησίας, οἱ πρῶτες χριστιανικές συνάξεις ἐγίνοντο στά σπίτια, γιά τήν “κλάσι τοῦ Ἄρτου”, τή λατρεία τοῦ Θεοῦ μέ ὕμνους καί ὠδές πνευματικές, καί τήν ἀκρόασι τοῦ λόγου τοῦ Εὐαγγελίου ἀπ᾿ τό στόμα τῶν Ἀποστόλων. Αὐτές ἦταν οἱ “κατ᾿ οἶκον ἐκκλησίες”. Μετά ὅμως τόν λιθοβολισμό τοῦ Πρωτομάρτυρος καί Ἀρχιδιακόνου Στεφάνου, πού ἀρχίζουν οἱ διώξεις κατά τῆς Ἐκκλησίας, οἱ χριστιανοί, γιά νά λατρεύσουν τόν Θεό τους, κατέφευγαν στίς σπηλιές, στούς ἀγρούς, στίς βάρκες, στά πανδοχεῖα, στά ὑπόγεια καί ὑπερῶα τῶν σπιτιῶν καί ἀργότερα στίς Κατακόμβες.

Οἱ Κατακόμβες ἦταν Ρωμαϊκά ὑπόγεια νεκροταφεῖα, ἀποτελούμενα ἀπό πολυδαίδαλες ὑπόγειες στοές, στούς πλαϊνούς τοίχους τῶν ὁποίων ἔθαβαν ἐντός θωρακίων τούς νεκρούς καί φυσικά καί τούς Μάρτυρες. Γι᾿ αὐτό βλέπουμε στίς πλάκες, πού ἔφραζαν τά στόμια τῶν τάφων, νά ἀναγράφεται τό ὄνομα τοῦ Μάρτυρος καί ἡ ἡμερομηνία τοῦ μαρτυρίου του, μαζί μέ τίς λέξεις “ἐκοιμήθη ἐν Κυρίῳ” ἤ “ἐμαρτύρησε γιά τόν Κύριο”.

Ἦσαν ἀσφαλισμένοι οἱ χριστιανοί μέσα στίς Κατακόμβες, στίς ὁποῖες κατέφευγαν καταδιωκόμενοι, γιά νά λατρεύσουν κρυφά τόν Θεό τους; Ὄχι πάντοτε. Κατάσκοποι τῶν εἰδωλολατρῶν παρακολουθοῦσαν τούς χριστιανούς καί, ὅπου τούς ἀνακάλυπταν, ἔμπαιναν καί τούς θανάτωναν. Ἰδιαίτερα δέ στίς Κατακόμβες ἄναβαν φωτιές καί τούς ἔκαιγαν ἤ ἔφραζαν τίς ἐξόδους καί τά ἀνοίγματα τοῦ ἐξαερισμοῦ καί οἱ χριστιανοί πέθαιναν ἀπό ἀσφυξία. Αὐτό μᾶς ἀναφέρουν τά παρακάτω μαρτυρικά κείμενα.

Στόν μεγάλο διωγμό τοῦ Νουμεριανοῦ, υἱοῦ τοῦ Μάρκου Αὐρηλίου, ἕνα μεγάλο πλῆθος χριστιανῶν εἶχε καταφύγει στίς Κατακόμβες τῶν Ἁγίων Χρυσάνθου καί Δαρείας. Τούς ἀντελήφθησαν ὅμως οἱ κατάσκοποι τῶν εἰδωλολατρῶν καί μαζί μέ στρατιῶτες ἔφραξαν τίς φανερές καί κρυφές πῦλες τῆς Κατακόμβης, καθώς καί ὅλες τίς τρύπες ἀπό ὅπου ἀερίζοντο, καί ἔτσι οἱ χριστιανοί παρέδωσαν τίς ἅγιες ψυχές τους πεθαίνοντας καί μαρτυρῶντας ἀπό ἀσφυξία.

Ὅταν μετά τήν πάροδο πολλῶν ἐτῶν ἀνοίχθηκε ἡ Κατακόμβη, ὅλοι εὑρέθησαν νά κρατοῦν στά χέρια τους Ἅγια Δισκοπότηρα, δίπλα στούς τάφους τῶν ἄλλων κεκοιμημένων Ἁγίων Μαρτύρων. Φαίνεται ἐδόθη στόν καθένα τους ἀπό ἕνα Ἅγιο Ποτήριο, ἔβαλαν μέσα τή Θεία Κοινωνία, τήν πῆραν καί πέθαναν κρατῶντας τό σφιχτά…(4)

Μέσα στίς Κατακόμβες βλέπουμε παντός εἴδους συμβολισμούς, ἀρχιερατικούς θρόνους, πρωτόγονα Βαπτιστήρια, πλῆθος ἀπό λυχνίες καί λοιπά σκεύη… καί πάντα ταῦτα ποτισμένα ἀπο τὀ ἅλικο αἵμα τῶν ἁγίων Μαρτύρων.

1: Α΄ Τιμ. 3:15.
2: Λευιτ. 21:6.
3: Ἱ.Μ. Σερβίων καί Κοζάνης, “Λόγος οἰκοδομῆς…”, ὅ. π., σελ. 35.
4: Καλλινίκου Κ., πρωτοπρεσβ., “Ὁ Χριστιανικός Ναός…”, ὅ. π., σελ. 30.
5: Καλλινίκου Κ., πρωτοπρεσβ., “Ὁ Χριστιανικός Ναός…”, ὅ. π., σελ. 31.
6: Καλλινίκου Κ., πρωτοπρεσβ., “Ὁ Χριστιανικός Ναός…”, ὅ. π., σελ. 31.

Πρωτ. Στεφάνου Κ. Ἀναγνωστόπουλου

Ἀπό τό βιβλίο: “ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ”